Փաստ ինֆո

ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է, որ Կառավարությունը քննարկում է առանց մեղադրական դատավճռի գույքի վրա բռնագանձում տարածելու մեխանիզմի կիրառման հնարավորությունը: Թեեւ վերջերս քրեականացվեց ապօրինի հարստանալը, հայտարարագրում կեղծ տվյալ ներկայացնելը, կամ հայտարարագրման ենթակա տվյալը թաքցնելը, որոնք պրակտիկայում շատ հազվադեպ են կիրառվում: Նման պայմաններում որքանով են անհրաժեշտ նոր կարգավորեւմները եւ արդյոք այն նոր կոռուպցիոն ռիսկեր չի պարունակում, չի վտանգում մարդու իրավունքները: «Փաստինֆո»-ի հարցերին է պատասխանում իրավաբանական գիտությունների դոկտոր Արթուր Ղամբարյանը:  
 
 - Պարոն Ղամբարյան,  Վարչապետը հայտարարել է, որ կառավարությունը մտածում է առանց մեղադրական դատավճռի գույքի վրա  բռնագանձում տարածելու ինստիտուտի կիրառման մասին: Ինչպիսին է Ձեր մոտեցումը` մարդու իրավունքների պաշտպանության համատեքստում: 

- Դեռևս 2009 թ. –ին առաջարկել եմ ՀՀ-ում քրեականացնել ապօրինի հարստացումը, և կողմնակից եմ կոռուպցիայի դեմ պայքարի գործունակ ցանկացած այլ միջոցի նախատեսմանը (տե՛ս Անմեղության կանխավարկածի եւ ապացուցման պարտականության բաշխման հիմնախնդիրը իրավունքի զարգացման համատեքստում: «Պետություն եւ իրավունք», 2009, թիվ 1-2): Երկար տարիներ ուսումնասիրել եմ անմեղության կանխավարկածի համատեսական հարցերը և չեմ կարծում, որ կոռուպցիայի դեմ պայքարի այս գործիքները հակասում են անմեղության կանխավարկածին: Միևնույն ժամանակ, ընդունելի չէ այն դատողությունը կամ ձևակերպումը, ըստ որի՝ առանց դատավճռի գույքի բռնագանձման դեպքում գործում է մեղավորության կանխավարկածը: Հանրային իրավահարաբերությունների տիրույթում մեղավորության կանխավարկածի մասին խոսելը վտանգում է առկա սահմանադրական կարգավորումները: 

Տվյալ դեպքում՝ խոսքը, ըստ էության, առանց դատարանի դատավճռի in rem (գույքի) բռնագանձման հայեցակարգի մասին է, որը նախատեսված է ինչպես միջազգային կոնվենցիաներով, այնպես էլ առանձին պետությունների օրենսդրությամբ։ Թեև առանց դատավճռի in rem (գույքի) բռնագանձումը ստանդարտ իրավամտածողույթան համար փոքր-ինչ խորթ է, սակայն այն կոռուպցիայի դեմ պայքարի գործունակ միջոց է, որը իրավաչափ է ճանաչվել նաև Եվրոպական դատարանի կողմից (տե՛ս Гогитидзе и другие против Грузии (Gogitidze and Others v. Georgia) (N 36862/05) ):

ՀՀ կենտրոնական բանկը մշակել է «Առանց մեղադրական դատավճռի հանցավոր ճանապարհով ստացված գույքի բռնագանձման ինստիտուտի ներդրման վերաբերյալ», որտեղ համակարգված ներկայացված են in rem (գույքի)բռնագանձման հիմնական դրույթները: Ողջունում եմ այս նախաձեռնությունը, պարզապես այն օրենսդրական կարգավորումների դաշտ բերելը պահանջում է համակողմանի և խորը ուսումնասիրություններ, քանի որ այս հարցում խաչվում են իրավունքի տարբեր ճյուղերի իրավամտածողությունները, հանրային և մասնավոր շահերը:

Թեև in rem (գույքի) բռնագանձումը կոռուպցիայի դեմ պայքարի կարևոր միջոցներից է, այնուամենայնիվ չպետք է մոռանալ, որ այն առնչվում է մարդու սեփականության իրավունքին, ուստի, դրա նախատեսման դեպքում օրենքով պետք է սահմանել նաև մարդու իրավունքների ապահովման լուրջ երաշխիքներ: Ինչքան էլ որ կարևորենք կոռուպցիայի դեմ պայքարը, միևնույնն է, այն չի կարող իրականացվել մարդու սեփականության իրավունքների ոտնահարմամբ: 
 
-  Առանց դատավարության ով պետք է որոշի ձեռք բերված գույքն օրինական է, թե ոչ: Ունի հանցավոր ծագում, թե ոչ եւ որքան է կազմում այդ գումարը, որի վրա պետք է տարածվի բռնագանձումը:

- Կարծում եմ՝ թյուրըմբռնում է, որ in rem (գույքի) բռնագանձման ժամանակ դատավարություն չի լինելու: Այստեղ սկզբունքայինն այն է, որ in rem (գույքի) բռնագանձման ինստիտուտը պետք է դիտել ոչ թե որպես քրեաիրավական, այլ որպես վարչական կամ քաղաքացիական ինստիտուտ: Օրինակ՝ ՌԴ քաղաքացիական օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի նոր խմբագրությամբ (գործում է 01.01.2019թ.) նախատեսված է գործարքի անվավերության նոր հիմք, այն է՝ գործարքն անվավեր է, եթե այն կնքվել է ակնհայտորեն ընդդեմ իրավակարգի հիմունքների և բարոյականության: Դատարանը կարող է այդ գործարքից ստացված եկամուտները բռնագանձել հօգուտ պետության: Այս հարցն ունի սկզբունքային նշանակություն, քանի որ դատավարական ձևի ընտրությունից է կախված ապացուցման չափանիշները. Քրեական դատավարությունում ապացուցման չափանիշները բավականին խիստ են, քան քաղաքացիական կամ վարչական դատավարության դեպքում է: Քրեական դատավարությունում մեղադրական դատավճիռ կայացնելու համար գործում «Հիմնավոր կասկածից վեր» ապացուցողական չափանշը:
 
- Մտավախություն չունեք, որ  դա ոչ միայն իր մեջ կոռուպցիոն ռիսկեր կպարունակի, այլ նաեւ կարող է վերածվել  ճնշման գործիքի:
 
- Ցանկացած իրավական գործիք կարող է կիրառվել նաև ոչ իրավաչափ նպատակներով, սակայն դա ինքնին չի կարող կասկածի տակ դնել այդ գործիքի օգտակարությունը և անհրաժեշտությունը: Նման մտավախությունների դեպքում պետք է առավել ուժեղացնել իրավական երաշխիքները: Իսկ եթե, այնուամենայնիվ, որևէ պետության քաղաքական ռեժիմն այնպիսին է, որ իրավական երաշխիքները պարզապես իրավական դոգմատիկայի տիրույթում է, ապա նման ինստիտուտների նախատեսումը վտանգավոր է:

Աղբյուր` Փաստինֆո