Փաստ ինֆո

ՀՀ սահմանադրական դատարանն այսօր որոշեց, որ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 285-րդ հոդվածի 5-րդ մասը համապատասխանում է ՀՀ սահմանադրությանը՝ ՍԴ այս որոշման մեջ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների շրջանակներում:

Գործը Սահմանադրական դատարանում քննվեց ՀՀ գլխավոր դատախազի դիմումի հիման վրա: Գլխավոր դատախազը դիմումում խնդրում էր որոշել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 285-րդ հոդվածի (Կալանքը որպես խափանման միջոց ընտրելու կամ կալանավորման ժամկետը երկարացնելու մասին միջնորդությունների քննումը) 5-րդ մասի ՀՀ սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը:

Սահմանադրական դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումների համաձայն, դիմող և պատասխանող կողմերի դիրքորոշումները հաշվի առնելով՝ Սահմանադրական դատարանն արձանագրեց, որ մինչև օրենսդրական համարժեք փոփոխությունները վեճի առարկա խնդրին կարող է լուծում տրվել նաև առկա իրավակարգավորումների սահմանադրաիրավական բովանդակության բացահայտման և դրանց համարժեք իրավակիրառ պրակտիկա ձևավորելու շրջանակներում:

ՀՀ ՍԴ նախագահ Գագիկ Հարությունյանը շեշտեց, որ սա այն բացառիկ դեպքերից էր, երբ դիմող և պատասխանող կողմերն ըստ էության գրեթե նույն կարծիքին էին և վեճ որպես այդպիսին գոյություն չուներ, պարզապես խնդրի լուծման մոտեցումները պետք է հստակեցվեին:

ՍԴ-ն արձանագրեց, որ մասնավորապես, ՀՀ սահմանադրության 2005թ. փոփոխություններով, 103-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետի համաձայն, դատախազությունն օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով հսկողություն է իրականացնում հետաքննության և նախաքննության օրինականության նկատմամբ: Սահմանադրական նշված դրույթի իրացմանն են ուղղված, մասնավորապես, ՀՀ քրդատօրի «Դատախազի լիազորությունները մինչդատական վարույթում» վերտառությամբ 53-րդ հոդվածով նախատեսված իրավակարգավորումները:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը գտավ, որ վերոշարադրյալ իրավանորմերով նախատեսված լիազորությունների արդյունավետ իրականացման և իրավունքի գերակայության երաշխավորման շահերը պահանջում են, որպեսզի քննիչը դատարան ներկայացնելուց առաջ մեղադրյալի նկատմամբ կալանքը որպես խափանման միջոց ընտրելու կամ կալանքի տակ պահելու ժամկետը երկարացնելու միջնորդության մասին իրազեկի հսկող դատախազին:

Նման գործելակերպը կապահովի անձին կալանավորելու հարցով դատախազական հսկողության գործառույթի արդյունավետ իրականացումը, այն է՝ դատախազը նախապես իրազեկված լինելով քննիչի մտադրության մասին՝ տեղեկացված է լինում նաև խնդրո առարկա հարցով դատական նիստի, կայացվելիք դատական ակտի մասին և հնարավորություն է ստանում իրացնել օրենսգրքի 283-րդ հոդվածի՝ Քննչական գործողություններ կատարելու և դատավարական հարկադրանքի միջոցներ կիրառելու մասին միջնորդությունների քննարկման կարգը, 2-րդ մասով իրեն վերապահված իրավասությունը, ինչպես նաև սահմանված ժամկետում դատական ակտի դեմ ներկայացնել վերաքննիչ բողոք, երաշխավորել նաև անձի շահերի դատական պաշտպանությունը:

Բացի դրանից, եթե դատախազն իրավասու է օրենսգրքի 285-րդ հոդվածի 1-ին մասի հիմքով կալանքը որպես խափանման միջոց ընտրելու կամ կալանքի տակ պահելու ժամկետը երկարացնելու վերաբերյալ քննիչի միջնորդությունը օրենսգրքի 283-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիմքով հետ վերցնել կամ անհրաժեշտ է համարում այն անձամբ պաշտպանել, ինչպես նաև ոչ թե քննիչն է, այլ դատախազն է իրավասու բողոքարկել տվյալ հարցով դատարանի որոշումը, ապա՝

ա) կալանքը որպես խափանման միջոց ընտրելու կամ կալանքի տակ պահելու ժամկետը երկարացնելու վերաբերյալ դատարանի որոշման մասին պետք է պատշաճ ձևով իրազեկվի նաև դատախազը,
բ) իրավակիրառ պրակտիկայում ընթացակարգային նորմերին տարբեր հիմնավորումներով ու պատճառներով չպետք է ցուցաբերվի ձևական մոտեցում, ինչը կարող է հանգեցնել ՀՀ սահմանադրության 80-րդ հոդվածի պահանջի անտեսմանը՝ չերաշխավորելով հիմնական իրավունքների և ազատությունների վերաբերյալ սահմանադրական դրույթների էության անխախտելիությունը: Միայն այս ճանապարհով է հնարավոր տվյալ իրավահարաբերություններում ապահովել անձի շահերի դատական պաշտպանությունը և կանխել իրավական անվտանգության հնարավոր սպառնալիքները, նշվում է ՍԴ որոշման մեջ:

Դիմելով պատասխանող կողմի՝ Ազգային ժողովի, ներկայացուցչին՝ ՍԴ նախագահը ուշադրություն հրավիրեց որոշման այն մասի վրա, որը վերաբերվում է օրենսդրական հետագա փոփոխություններին: «Մանավանդ որ Դուք նույնպես արձանագրել եք, որ այստեղ նաև օրենսդրական կարգավորումների խնդիր է: Սահմանադրական դատարանը հստակ դիրքորոշումներ է առաջադրել, և պառլամենտն արդեն իր իրավասություններից ելնելով՝ պարտավոր է այդ խնդիրն իրացնել»,- ասաց ՍԴ նախագահը:

«Փաստինֆո»-ի լրագրողի հետ զրույցում ՍԴ-ում պատասխանող կողմի՝ Ազգային ժողովի, պաշտոնական ներկայացուցիչ Վահե Դանիելյանը նշեց, որ Գլխավոր դատախազի դիմումի համար հիմք է ծառայել պրակտիկայում արձանագրված դեպքը: Կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելու միջնորդությունը մերժվելուց հետո դատախազը անհրաժեշտ էր համարել այն բողոքարկել, սակայն դատարանի որոշումն ուղարկվել էր քննիչին, մեկ օր անց՝ քննիչն այն ուղարկել էր դատախազին: Դատարան բողոքարկելու օրենքով սահմանված ժամկետը դատախազը հաշվել էր այն պահից սկսած, երբ քննիչն իրեն էր հանձնել դատարանի որոշումը, սակայն դատարանը ելել էր այն տրամաբանությունից, որ մեղադրյալի համար դա կարևոր չէ, այլ կարևոր է այն, թե երբ է ստացել դատարանի որոշումը քննիչը: Գլխավոր դատախազը դիմել էր ՍԴ՝ վիճարկելով տվյալ հոդվածը, քանի որ կարծում է, որ որոշումը պետք է նաև դատախազին ուղարկվի:

Մինչդեռ օրենքով նման բան նախատեսված չէ,
օրենքով քննիչը պարտավոր չէ տեղյակ պահել դատախազին կամ ուղարկել վերջինին դատարանի որոշումը, դա ներքին կարգով է արվում՝ համագործակցության շրջանակներում:

ԱԺ ներկայացուցիչը նշեց նաև, որ Գլխավոր դատախազի բարձրացրած հարցը պրակտիկայում բազմաթիվ խնդիրներ է առաջացրել: «Կարելի է ասել ո՛չ առաջին և ո՛չ էլ վերջին դեպքն է եղել»:

Ըստ Վահե Դանիելյանի, ԱԺ-ն այն դիրքորոշումն ունի, որ եթե որևէ մարմին օրենքով ունի բողոքարկման իրավունք, օրենսդիրը նաև պարտավոր է սահմանել բողոքարկման համար անհրաժեշտ բոլոր նախապայմանները: Օրենքով հստակ սահմանված յոթնօրյա ժամկետը սովորական պայմաններում բավարար է բողոք կազմելու ու դատարան ուղարկելու համար, սակայն բողոքարկելու համար պետք է որ դատական ակտը լինի անձի տիրապետության տակ, այսինքն՝ անձը հնարավորություն ունենա յոթ օրվա ընթացքում դատարան դիմել:

Նշենք, որ մինչ իր վերոհիշյալ դիրքորոշմանը հանգելը Սահմանադրական դատարանն աշխատանքային քննարկում է ունեցել քրեական դատավարության ոլորտի իրավաբան գիտնականների ու պատասխանատուների հետ՝ օրենսդրության ու իրավակիրառ պրակտիկայի շուրջ:

Աղբյուր` Փաստինֆո