Փաստ ինֆո

BBC Future-ի մեկնաբան Կլաուդիա Հեմմոնդի խորհուրդների շնորհիվ դուք կկարողանաք հեշտորեն կողմնորոշվել բժշկական թեմաներով հաղորդումների հարցում և կսովորեք ճանաչել կեղծ գիտական, եթե ոչ վտանգավոր հայտարարությունները:

Վերլուծելով անցյալ տարվա ընթացքում քաղցկեղային հիվանդությունների թեմայով 20 առավել հանրահայտ հոդվածները, բրիտանական Independent թերթի լրագրողները պարզել են, որ նրանցից կեսից ավելին բովանդակում էին առողջապահության մարմինների կամ բժիշկների կողմից հերքված տեղեկատվություն:

Այդուհաներձ, միլիոնավոր մարդիկ այդ հոդվածները բավականաչափ հետաքրքրական են համարել սոցցանցերում իրենց ընկերների հետ դրանցով կիսվելու համար:

Եթե քաղաքականության մասին ոչ հավաստի նորությունները կարող են ազդել ընտրողների ընտրության վրա, ապա ինչի՞ վրա կազդեն բուժման եղանակների մասին պատմությունները, որոնց արդյունավետությունը չի ապացուցված:

Կարո՞ղ են, արդյոք, դրանք մարդուն դրդել հրաժարվել ընթացիկ թերապիայից հօգուտ վերջին խորհուրդների, որոնց մասին նա պարզապես կարդացել է հոդվածում:

Որոշ մարդիկ համարում են, որ նման հոդվածները կարող են վտանգավոր լինել:

Ինչպե՞ս իմանալ, թե արդյոք հոդվածը, որով ինչ-որ մեկը կիսվել է Ֆեյսբուքում կամ Թվիթերում, իսկապես ունի գիտական հիմնավորում:

Բնականաբար, արժե քննադատաբար վերաբերվել նրան, թե ինչեր են գրվում թերթերում, սակայն ինչպե՞ս իմանալ հոդվածը, որով ինչ-որ մեկը կիսվել է Ֆեյսբուքում կամ Թվիթերում, իսկապես ունի՞ գիտական հիմնավորում:

Ամեն օր հոդվածի հեղինակը PR ընկերություններից ստանում է տասնյակ էլեկտրոնային նամակներ՝ նրանց որոշ մասը նվիրված են շատ լավ հետազոտությունների այն դեպքում, որ մյուսները պատմում են լիակատար անհեթեթության մասին:

Ինչպես առողջության թեմայով գրող այլ լրագրողները, այնպես էլ հեղինակը ոչ քիչ ջանքեր է գործադրում առաջինը երկրորդից տարբերելու համար:
Որքա՞ն հոդվածներ տապակած բեկոնի վնասակարության մասին դուք արդեն կարդացել եք և որքա՞նը՝ դրա օգտակարության մասին:

Լրագրողի համար հետաքրքիր է դարձել, թե իր տակտիկան միա՞կ միջոցն է որոշելու այսօր հրապարակվող հոդվածների հավաստիությունը:

Այդ պատճառով նախապատրաստվելով BBC-ի՝ Health Check (Բժշկական զննություն) ռադիոհաղորդմանը, նա դիմել է երեք լրագրողների, ովքեր բժշկության ու առողջության թեմաներով հոդվածներ պատրաստելու մեծ փորձ ունեն:

Նրանք են՝ Սարա Բոսլին՝ Guardian թերթի բժշկական հարցերով խմբագիրը, BBC Science & Health -ի թղթակից Ջեյմս Գալլագհերը և Watchdog в Stat News-ի սյունակի հեղինակ, ականավոր լրագրող և Նյու Յորքի համալսարանում գրականության դասախոս Իվան Օրանսկին:

Բացի այդ, հեղինակն ավելացրել է մի քանի սեփական խորհուրդներ և ահա թե ինչ է ստացվել արդյունքում:

1.Առաջին հերթին միշտ ուշադրություն դարձրեք հոդվածի աղբյուրի վրա: Ստուգեք, թե նա հրապարակվե՞լ է, արդյոք, բարի համբավ ունեցող թերթում, վեբ-կայքում կամ հեռարձակող ընկերության կողմից:

2.Հարցրեք ինքներդ ձեզ, թե որքանով են համոզիչ հոդվածում արված եզրակացությունները: Եթե նրանք ձեզ չափազանց հուսադրող են թվում ճշմարտություն լինելու համար, ապա դա ավելի շուտ հենց այդպես էլ կա՝ ճիշտ չէ:

3.Եթե հոդվածում հանդիպում են բառեր «գաղտնիք, ինչի մասին ձեզ չեն պատմի բժիշկները» կամ որևէ նման բան, դա պետք է ձեզ զգաստացնի: Հազիվ թե բժիշկներին ձեռնտու լինի գաղտնի պահել բուժման արդյունավետ եղանակները: Նրանց նպատակը մարդկանց բուժելն է և հենց դրանով էլ նրանք զբաղվում են:

4.Որքան ավելի մեծադղորդ է հայտարարությունը, այնքան ավելի շատ այն ապացույցներ պետք է ունենա: Եթե այդ հայտնագործությունն իսկապես լուրջ ճեղքում է (որը երբեմն տեղի է ունենում), այն պետք է փորձարկված լինի հազարավոր հիվանդների վրա, և դրա արդյունքները պետք է հրապարակված լինեն բժշկական ամսագրերում: Բացի այդ, դա պետք է լուսաբանվի աշխարհում խոշորագույն ԶԼՄ-ների կողմից:

Եթե դա բուժման ինչ-որ նոր եղանակ է, որը խորհուրդ է տրվում դեռևս միայն մեկ բժշկի կողմից, ապա ավելի լավ է չանդրադառնալ դրան անմիջապես, այլ սպասել դրա արդյունավետության լրացուցիչ ապացույցների հայտնվելուն:

5.Եթե հոդվածում գրված է, որ հետազոտությունը հրապարակված է որոշակի ամսագրում, ապա համացանցում ստուգեք, թե արդյոք այդ գիտական ամսագրի վերաբերյալ կան գրախոսություններ, թե ոչ: Դա նշանակում է, որ մինչև հրապարակումը հոդվածներն ուղարկվում են այդ ոլորտում աշխատող գիտնականների ստուգմանն ու գնահատմանը: Պատահում է, որ նույնիսկ գրախոսություն անցած աշխատանքների վերաբերյալ հերքումներ են հրապարակվում, եթե դրանց արդյունքները հետագայում գնահատվում են որպես սխալ, սակայն նման աշխատանքների գերակշիռ մեծամասնությանն այնուամենայնիվ, կարելի է վստահել: Եթե հետազոտությունը չի հրապարակվել գրախոսության ենթարկված ամսագրում, ապա դրան արժե կասկածանքով վերաբերվել:

6.Բուժման այդ հրաշալի եղանակն արդյոք փորձարկվե՞լ է մարդկանց վրա, թե՞ միայն փորձանոթում ու մկների վրա: Եթե մարդկանց վրա փորձարկումներ չեն կատարվել, այդ մեթոդը կարող է հետաքրքիր լինել գիտական տեսանկյունից և հեռանկարային, սակայն դեռևս չափազանց վաղ է մարդկանց բուժելու արդյունավետության մասին խոսել:

7.Համացանցը կօգնի ձեզ շատ ժամանակ խնայել: Մտեք վեբ-կայք, որը հրապարակում է բժշկական ոլորտում նորությունների ակնարկներ, օրինակ՝ Health News Review, և հայտնաբերեք, որ ողջ աշխատանքն արդեն արվել է ձեր փոխարեն:

8.Եթե ոչ, ապա լրագրողի անուն-ազգանունով որոնման օգնությամբ գտեք նրա հոդվածները: Եթե նա պարբերաբար գրում է գիտության կամ առողջության մասին, ապա հավանաբար գիտի, թե բուժման նոր եղանակի մասին ինչպիսի հարցեր հարկ է տալ:

9.Որոնման տողում գրեք հոդվածից որոշ փաստեր և ավելացրեք «միֆ» կամ «խաբեություն» բառերը: Հնարավոր է, որ այդ հոդվածն արդեն իսկ քննադատել են, և դուք հեշտորեն դա կբացահայտեք:

10.Եվ, վերջապես, եթե դուք պարզեք, որ այն փչոց չէ և հրապարակվել է հեղինակավոր ամսագրում, այդուհանդերձ արժե ստուգել հետազոտության մեթոդոլոգիան: Մեծ Բրիտանիայի առողջահության ազգային ծառայության պորտալում, Behind the Headlines բաժնում հետազոտությունները մանրազնին վերլուծության են ենթարկվում: Այստեղ կարելի է կարդալ այն մասին, թե ինչպես են դրանք անցկացվել, և արդյոք ԶԼՄ-ներում դրանց մասին զեկույցները ճիշտ ու ճշգրիտ եղել:

Աղբյուր` Փաստինֆո