Փաստ ինֆո

Որտե՞ղ են տեղեկատվության ազատության և վիրավորանքի ու զրպարտության, մասնավոր կյանքի պաշտպանության, անմեղության կանխավարկածի «սահմանակից» իրավունքների թույլատրելի սահմանները։

ՄԻԵԿ 10-րդ հոդվածն ամրագրում է ազատորեն արտահայտվելու իրավունք։ Այս իրավունքը ներառում է սեփական կարծիք ունենալու, տեղեկություններ և գաղափարներ ստանալու ու տարածելու ազատությունը՝ առանց պետական մարմինների միջամտության և անկախ սահմաններից։

Հանրության առավել լայն շրջանակները տեղեկություն ստանալու իրենց իրավունքն իրացնում են ԶԼՄ-ների միջոցով։ Վերջիններս առանձնահատուկ դեր են կատարում ժողովրդավարական հասարակությունում, որոնց առաքելությունն է տարածել տեղեկություններ հանրությանը հետաքրքրող ամենատարբեր հարցերի վերաբերյալ։ Այլ կերպ ասած՝ մամուլն իրականացնում է հանրային հսկիչի դեր, ինչը ոչ միշտ է հաճելի՝ թե՛ պետական կառավարման մարմինների ներկայացուցիչներին և թե՛ քաղաքական գործիչներին։

Պետական, քաղաքական գործիչները հաճախ տեղեկատվության ազատություն ասելով հասկանում են միայն սեփական գաղափարների կարծիքի տարածումը և սվիններով ընդունում քննադատական ցանկացած խոսք։ Ընդ որում՝ նման սահմանափակ մեկնաբանությունը բնորոշ է հատկապես իշխանության մեջ չգտնվող գործիչներին, որոնց մասին ցանկացած ոչ գովաբանող հրապարակում կամ կարծիքի հնչեցում անմիջապես դիտարկվում է սև քարոզչության համատեքստում՝ թիրախ դարձնելով մամուլի տվյալ ներկայացուցչին։

Նման բազմաթիվ դրսևորումների ականատեսն ենք նաև մեր օրերում, ինչն ի դեպ բնորոշ չէ միայն հայկական իրականությանը։ Ոչ դրական լույսի ներքո հրապարակումները, քննադատությունները հաճախ նաև հանրային դաշտում գործող քաղաքական գործիչների կողմից փորձ է արվում ներկայացնել որպես զրպարտություն ու վիրավորանք կամ հեղինակության դեմ ուղղված քայլ՝ անմիջապես հիշելով 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված սահմանափակումները։ Այն է՝ տեղեկատվության ազատությունների իրականացումը, քանի որ այն կապված է պարտավորությունների և պատասխանատվության հետ, կարող է պայմանավորվել այնպիսի ձևականություններով, պայմաններով, սահմանափակումներով կամ պատժամիջոցներով, որոնք նախատեսված են օրենքով և անհրաժեշտ են ժողովրդավարական հասարակությունում` ի շահ պետական անվտանգության, տարածքային ամբողջականության կամ հասարակության անվտանգության, անկարգությունները կամ հանցագործությունները կանխելու, առողջությունը կամ բարոյականությունը, ինչպես և այլ անձանց հեղինակությունը կամ իրավունքները պաշտպանելու, խորհրդապահական պայմաններով ստացված տեղեկատվության բացահայտումը կանխելու կամ արդարադատության հեղինակությունն ու անաչառությունը պահպանելու նպատակով։

Այս հարցերը քննության առարկա են դարձել նաեւ ՄԻԵԴ-ում, որի հայտնած իրավական դիրքորոշումների համաձայն՝ թեև 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասը թույլ է տալիս պաշտպանել բոլոր անձանց՝ ներառյալ քաղաքական գործիչների հեղինակությունը, այնումենայնիվ, այդպիսի պաշտպանության պահանջները պետք է հավասարակշռվեն քաղաքական հարցերի բաց քննարկման շահերով:

ՄԻԵԴ-ն իր նախադեպային որոշումներում փաստել է, որ մասնավորապես, քաղաքական քննադատությունը հաճախ դուրս է գալիս իր շրջանակներից և մտնում անձնական ոլորտ: Դրանք են, ըստ ՄԻԵԴ-ի, քաղաքականության և գաղափարների ազատ բանավեճի վտանգները, որոնք միաժամանակ ժողովրդավարական հասարակության երաշխիքներն են և սեփական նախաձեռնությամբ քաղաքական ակտիվ գործունեության մեջ մտած անձինք պետք է ավելի հանդուրժող լինեն քննադատության նկատմամբ։

Քաղաքական գործիչների նկատմամբ ընդունելի քննադատության սահմանները, ըստ ՄԻԵԴ իրավական դիրքորոշման, ավելի լայն են, քան մասնավոր անձանց պարագայում։ Ի տարբերություն վերջիններիս՝ քաղաքական գործիչներն անխուսափելիորեն և գիտակցաբար իրենց հասանելի են դարձնում արված յուրաքանչյուր խոսքի և գործի նկատմամբ լրագրողների ու հանրության լայն խավերի ընդգծված ուշադրության համար, և նրանք այդ կապակցությամբ պարտավոր են հանդուրժողականության ավելի մեծ աստիճան դրսևորել (Lingens v.Austria, գանգատ թիվ 9815/82， 8-ը հուլիսի 1986 թվական)։

Ավելին՝ բարձր դատարանը թույլատրելի է համարում նաեւ լրագրողական սադրանքները։ Lopes Gomes Da Siva v. Portugal գործով դատարանը նկատել է. լրագրողական ազատությունը նաև ներառում է չափազանցման որոշ աստիճան օգտագործելու հնարավորությունը կամ անգամ սադրանքի կիրառումը (գանգատ թիվ 37689/97， 27 սեպտեմբերի 2000 թ.):

«Փաստինֆո»-ն մտադիր է պարբերաբար անդրադառնալ ՄԻԵԴ իրավական դիրքորոշումներին, որոնք էապես շոշափում են լրագրողների՝ մասնագիտությունից բխող, շահերը:

Աղբյուր` Փաստինֆո