Փաստ ինֆո

Այսօր Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը նշում է անկախության հռչակման 25-րդ տարեդարձը:

Արցախի անկախության պատմության, ձեռքբերումների, տեղեկատվական պայքարի և այլ հարցերի շուրջ Tert.am-ը զրուցել է ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտի տնօրեն Աշոտ Մելքոնյանի հետ:

- Պարոն Մելքոնյան, ի՞նչ էր նշանակում հայոց պատմության ու պետականության մեջ ԼՂ-ի անկախության հռչակումը:

-Այն, ինչ տեղի ունեցավ 1991 թվականի սեպտեմբերին 2-ին Լեռնային Ղարաբաղում, աննախադեպ երևույթ էր մեր ժողովրդի պատմության մեջ, որովհետև երկարատև ընդմիջումից հետո վերականգնվում էր հայոց պետականությունն արդեն նորագույն ժամանակաշրջանում՝ 1920-ին այն կորցնելուց հետո:

Հատկանշական էր այն, որ շատ ավելի շուտ, քան Խորհրդային Հայաստանում, Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի մարզային խորհուրդը և Շահումյանի շրջանային խորհուրդը համատեղ նիստ էին անում և հռչակում էին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը: Դա ինձ չի զարմացնում, որովհետև զարմանալի զուգադիպությամբ հայոց պետականության վերածնումն առաջին հերթին տեղի է ունեցել հայկական մի քանի տարածքներում, որոնք աչքի են ընկել իրենց պետականամետ ձգտումներով, ինչպես Արցախն է, Սյունիքն է, և այլ տարածքներ: Ճիշտ էին բոլոր այն քաղաքացիները, որ ասում էին՝ Արցախը կազատագրվի Ադրբեջանից այն ժամանակ, երբ ընտրի պետական անկախության ճանապարհը, իսկ Արցախի անկախացումը բարոյահոգաբական առումով փոխեց մեր մտածելակերպը:

-Ի՞նչ է տվել անկախության 25 տարին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությանը:

- Հայաստանի առաջին հանրապետությանը վիճակված էր 2,5 տարի գոյություն ունենալ, փառք աստծու մեր երկու հայկական պետականությունները գոյություն ունեն քառորդ դար, և ես համոզված եմ, որ այդ երթը շարունակվելու է: Այսօր տոնական օր է, և դժվարություններից չպիտի խոսենք, համահայկական մակարդակով պատրաստ պիտի լինենք բոլոր սպառնալիքներին ընդդիմանալու: Արդեն սա մարտահրավեր չէ, այլ սպառնալիք, որ մշտապես կախված է մեր մտքին: Որպես ազգ և պետականություն, մենք պետք է հասկանանք, որ այն ինչ որ մեզ տվել է սեպտեմբերի 2-ը, կամ 21-ը ՀՀ-ին, անկախ մտածելու անկախ այս հողի վրա ապրելու իրողությունը պետք է փայփայենք, դա ամենամեծ գանձն է: Անկախությունը մեզ տվել է պետական մտածողություն:

- Ինչ հանգամանքների բերումով էր և քաղաքական ի՞նչ գործողություններ ստիպեցին, որ 1991-ին ԼՂ-ն առանձին հռչակեց իր անկախությունը, Հայաստանն՝ առանձին:

- Սա դիվանագիտական ճարպիկ խաղ էր, մեր շարժումն 1988-ին սկսվել էր Արցախի և Խորհրդային Հայաստանի միացման լոզունգներով: Հանկարծ 1991-ին, գնաց անկախության ճանապարհով, որովհետև Ադրբեջանի՝ Խորհրդային Միության կազմից դուրս գալուց հետո այդ իրավունքը վերապահված էր նաև Արցախի հայությանը, որովհետև 1921 թվականի հուլիսի 5-ի այդ չարաբաստիկ որոշումը Արցախն Ադրբեջանին միացնելու վերաբերյալ, մի փոքրիկ դրական կետ էր պարունակում՝ ազգային պետականության կազմավորումը: Պետություններն անկախացան, բայց այստեղ էլ խախտվեց դեկտեմբերի 1-ի հայտնի որոշումը Լեռնային Ղարաբաղի՝ Հայաստանին միանալու վերաբերյալ: Հակասությունն այստեղ էր իրավական առումով, որ մենք 1988-ի հունիսի 15-ին Գերագույն խորհրդի մակարդակով այդ օրը որոշում կայացրիք, որ ԼՂԻՄ-ի ինքնավար մարզի մարզային խորհրդի 20-րդ նստաշրջանի դիմումը մեզ համար ընդունելի է Ադրբեջանի տարածքից դուրս գալու և Հայաստանին միանալու, սակայն երկու օր անց Ադրբեջանը մերժեց այն, վկայակոչելով սահմանադրության 78-րդ կետը, որի համաձայն տարածքը չի կարող փոխվել առանց գերագույն խորհրդի համաձայնության:

Նույնը հաստատեց 1988-ի հուլիսի 18-ի ԽՍՀՄ գերագույն խորհրդի նախագահության նիստը, չնայած մինչ օրս չեղյալ չի հայտարարվել դեկտեմբերի 1-ի որոշումը, չեղյալ չի հայտարարել, բայց այն սառեցրինք և նախընտրությունը տվեցինք սեպտեմբերի 2-ի անկախության հռչակմանը հետևելով միջազգային իրավունքին:

Բայց ես կարծում եմ, որ հիմա ճիշտ ժամանակն է, որ երբ Ադրբեջանի ագրեսիան ավելանալու է օր օրի, մենք պետք է փակագծերը բացենք մինչև վերջ ԼՂՀ-ն Հայաստանի միացնելու վերաբերյալ 1988-ի դեկտեմբերի 1-ի որոշմամբ:

-Արդյո՞ք դիվանագիտական հնարքի շարունակությունն էր այն, որ ԼՂՀ-ն բանակցային սեղանի շուրջ չէ, և պատմականորեն ինչի՞ց դասեր չենք քաղել:

-Ադրբեջանը շատ լավ հասկանում է, որ ԼՂՀ-ի հետ որևէ բանակցային գործընթացի իրականացում ուղակիորեն կնշանակի Արցախի ճանաչում, մի բան, որ նա արել է 1994-ի մայիս 12-16-ին, երբ Բիշքեկում, Մոսկվայում կնքվում էին զինադադարները, որովհետև այլընտրանք չունեին, և Ադրբեջանն էր մեզ աղերսել զինադադար և մենք սխալմամբ կնքեցինք այդ զինադադարը և արդյունքը եղավ այն, որ այսօր ցավալիորեն Ադրբեջանն է սկսել թելադրել պայմաններ:1994-ին հոր աղերսներից հետո հիմա (Հեյդար Ալիևի – Tert.am) որդին հոխորտում է:

-Փաստորեն, մենք նախկինում առավել նպաստավոր դիրքերում էինք 90-ականներին:

- Այո, հասարակությունը շատ ավելի համախմբված էր, արտագաղթը մեզ խիստ թուլացրեց, դեմոգրաֆիական խնդիրներ ունեցանք, և այս պայմաներում Ադրբեջանն իր նավթադոլարներն օգտագործելով փորձեց ռազմական առումով գերակշռություն ստեղծել, հիմա էլ դիվանագիտական ճակատում է փորձում է լեզու գտնել նաև Ռուսաստանի հետ:

Ես կարծում եմ, որ ինչպես 90-ականներին անելանելի թվացող վիճակում հարցը լուծեց հայ զինվորը, այնպես էլ այսօր լուծելու է հայ զինվորը, հայ բանակը: Այսօր, առավել քան երբևէ, հայ հասարակությանը պետք է միասնություն:

Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ սկզբնաղբյուր-կայքում

Լուսանկարը՝ Armenpress-ի

Աղբյուր` Փաստինֆո