Փաստ ինֆո

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության սահմանադրական կարգավորումները դեռևս 2006 թվականին ամրագրել են անկախ, արհեստավարժ և հաշվետու դատական իշխանության առկայության և գործունեության համար անհրաժեշտ՝ դատական իշխանության և դատավորի անկախության միջազգայնորեն ընդունելի սկզբունքները: Այդուհանդերձ, դատական համակարգը առաջընթացի նոր մարտահրավերների առջև է կանգնած: Այս մասին նշվում է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգում:
Ըստ փաստաթղթի, դատական համակարգի հետագա սահմանադրական բարեփոխումները պետք է միտված լինեն.

ամրապնդելու դատական իշխանության ու դատավորի անկախությունը և զարգացնելու դատավորի կարգավիճակի սահմանադրական երաշխիքները, հստակեցնելու դատավորների նշանակման և պաշտոնից ազատման ընթացակարգում Հանրապետության նախագահին վերապահված նշանակալի լիազորությունները՝ հակակշռելով դրանք նշանակման գործընթացի թափանցիկության և անկախության առավել ամուր երաշխիքներով, բարձրացնելու դատական իշխանության ինքնուրույնությունը և ինքնակառավարման արդյունավետությունը, հստակեցնելու Արդարադատության խորհրդի կարգավիճակն ու առաքելությունը, զարգացնելու սահմանադրական արդարադատության ինստիտուտի արդյունավետությունը:

Պետք է զարգացնել դատական իշխանության և դատավորի անկախության ամրապնդմանն ուղղված սահմանադրական երաշխիքները՝ նախ և առաջ, դատավորների նշանակման գործընթացի տեսանկյունից: «Դա առաջնային նախապայման է ի սկզբանե անկախ, բարոյական և մասնագիտական բարձր որակներով օժտված կադրերի մուտքը դատական համակարգ ապահովելու համար՝ նախադրյալներ ստեղծելով դատավորի պաշտոնում նրանց պատշաճ գործունեության համար»,- ասվում է Հայեցակարգում:

Ըստ փաստաթղթի հեղինակների, այս նպատակներին պետք է հասնել դատավորի թեկնածուի արժանիքների գնահատման թափանցիկ ընթացակարգեր ներդնելու և նշանակման գործընթացին մասնակից սուբյեկտների լիազորությունները հավասարակշռելու միջոցով:

Նշվում է, որ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության Սահմանադրությունն այս առումով բավական առաջադիմական կարգավորումներ ունի Գերագույն դատարանի դատավորների նշանակման մասով՝ նախատեսելով Ազգային ժողովի և Հանրապետության նախագահի մասնակցությունը գործընթացին: Մինչդեռ այլ ատյանների դատավորների նշանակման գործընթացը կենտրոնացված է Արդարադատության խորհրդի և Հանրապետության նախագահի ձեռքում, ընդ որում հստակ չեն այս գործընթացում յուրաքանչյուրի լիազորությունների ծավալը և ապագա դատավորի համար անկախության երաշխիքները: Ավելին` անգամ Գերագույն դատարանի դատավորների պարագայում սահմանադրական նորմերը լռում են ընթացակարգային հիմնարար հարցերի շուրջ՝ ինչպե՞ս են առաջադրվում թեկնածուները, ո՞վ իրավունք ունի Հանրապետության նախագահին առաջարկելու Գերագույն դատարանի դատավորի թեկնածու և այլն: Պառլամենտի կողմից դատավորների նշանակման ժամանակ պետք է նախատեսվեն համապատասխան երաշխիքներ գործընթացի քաղաքականացման ռիսկերը հակակշռելու համար: Այս առումով սահմանադրական կարգավորումների համար ելակետային սկզբունքը պետք է լինի այն, որ դատավորների նշանակման ընթացակարգը մի կողմից պետք է ապահովի դատավորի անկախությունը և հետագայում նրա կաշկանդված չլինելը նրան նշանակողից, իսկ մյուս կողմից երաշխավորի դատավորի պատասխանատվությունը և հանրային հաշվետվողականությունը:

Դատավորի արտաքին անկախությանն առնչվող մեկ այլ կարևոր հարց է, ըստ Հայեցակարգի հեղինակների, նրա լիազորությունների դադարեցման իրավասություն ունեցող սուբյեկտների շրջանակը: Գործող Սահմանադրությամբ Հանրապետության նախագահին է վերապահված ոչ միայն դատավորի լիազորությունների դադարեցման, այլև նրան կալանավորելու, որպես մեղադրյալ ներգրավելու հարցերում վերջնական որոշման իրավասությունը: Ընդ որում, սահմանադրական նորմերն այս հարցում տարբերակում չեն դնում անգամ այն պարագայում, երբ, օրինակ, նույն Գերագույն դատարանի դատավորների նշանակման իրավասությունը վերապահված է Ազգային ժողովին: Այս հարցերում ևս կարևոր է անկախության և օբյեկտիվության ապահովման պատշաճ ընթացակարգերի ներդրումը:

Դատական համակարգ որակյալ կադրերի մուտքը ապահովելուն զուգընթաց՝ անկախ, անաչառ դատական համակարգի գոյության և արդյունավետ գործունեության համար ոչ պակաս կարևոր խնդիր է դատավորի կարգավիճակի հարցը: Այս առումով սահմանադրական նորմերը զարգացման և համալրման կարիք ունեն: Խոսքը մի կողմից դատավորին ներկայացվող սահմանափակումների, իսկ մյուս կողմից` նրա անձեռնմխելիության, նրան պատասխանատվության ենթարկելու ընթացակարգերի, գործունեության նյութական, սոցիալական և այլ երաշխիքների մասին է:

Դատական համակարգի անկախ և ինքնուրույն գործունեության համար անհրաժեշտ նախապայման է դատական ինքնակառավարման կուռ և գործուն համակարգի առկայությունը: Այս առումով Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության Սահմանադրության 115-րդ հոդվածը նախատեսում է Արդարադատության խորհրդի ձևավորում: Վերջինիս դերն ու առաքելությունը հնարավոր է լինում վեր հանել Սահմանադրության 116-րդ հոդվածով այս մարմնին վերապահված լիազորությունների վերլուծությամբ, սակայն Արդարադատության խորհրդին վերաբերող սահմանադրական նորմերը խնդրահարույց են, մասնավորապես, հետևյալ առումներով.

Սահմանադրությամբ հստակեցված չէ Արդարադատության խորհրդի կարգավիճակի և առաքելության հարցը: Չնայած գործող Սահմանադրությամբ այս մարմնին վերապահված են այնպիսի լիազորություններ, որոնք հիմնականում բնորոշ են դատական ինքնակառավարման բարձրագույն մարմնին, սակայն դրանք նախ` ամբողջական չեն և երկրորդ` Արդարադատության խորհրդի լիազորությունների էական մասը միայն խորհրդատվական բնույթ ունի: Արդարադատության խորհրդի՝ դատական իշխանության ինքնակառավարման լիարժեք մարմնի վերածվելու տեսանկյունից առանցքային կարևորության հարց է խորհրդի սահմանադրական լիազորությունների ընդլայնումը՝ դրանք մոտեցնելով նման մարմնին միջազգային փաստաթղթերում առաջադրվող օրինակելի լիազորություններին:

Գործող Սահմանադրությունը չի նախատեսում նաև Արդարադատության խորհրդի անդամներին ներկայացվող պահանջներ, չկա խորհրդի անդամի պաշտոնում վերընտրվելու սահմանափակում:

Բոլոր դատավորների շահերը ներկայացնող լիարժեք ինքնակառավարման մարմին լինելու տեսանկյունից խնդրահարույց է նաև Արդարադատության խորհրդում բոլոր ատյանների դատարանների դատավորների ներկայացվածության պահանջ սահմանող նորմերի բացակայությունը:

Ապահովված չէ խորհրդի դատավոր և ոչ դատավոր անդամների հավասարակշռված դերակատարումը: Ըստ գործող Սահմանադրության՝ Խորհրդի նիստերը վարում է Գերագույն դատարանի նախագահը: Դատավորների ներքին անկախության ապահովման, խորհրդի դատավոր և ոչ դատավոր անդամների միջև հավասարության տեսանկյունից միջազգային պրակտիկայում առավել ողջունելի է համարվում նման մարմինների նախագահի ընտրովի լինելը հենց այդ մարմնի անդամների կազմից:

Աղբյուր` Փաստինֆո