Փաստ ինֆո

Այսօր հրապարակված՝ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգով առաջարկվում է կառավարման կիսանախագահական համակարգից անցում կատարել նախագահական համակարգին:

Ըստ Հայեցակարգի, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության առջև ծառացած մարտահրավերները պահանջում են ուժեղ և միասնական գործադիր իշխանություն, որն ի վիճակի կլինի խաղաղ, ինչպես նաև  պատերազմական պայմաններում մոբիլիզացնել երկրի բոլոր ռեսուրսները և օպերատիվ կերպով արձագանքել ստեղծված իրավիճակի պահանջներին: Այս պարագայում Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության համար էականորեն մեծանում է գործադիր իշխանության կայունության հարցի կարևորությունը:

Հայեցակարգի հեղանակները գտնում են, որ նման կայունություն չի կարող երաշխավորել նաև կառավարման խորհրդարանական համակարգը, քանի որ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության պարագայում, հաշվի առնելով Ազգային ժողովի փոքրաքանակությունը, կայուն մեծամասնության վերաբերյալ դրույթները կիրառելի չեն:

Կայունությանը զուգահեռ` գերկենտրոնացած իշխանական համակարգից խուսափելու համար պետք է առկա լինեն զսպումների և հակակշիռների արդյունավետ մեխանիզմներ, իսկ գործադիր իշխանությունն իր քաղաքականությունն իրականացնելիս պետք է հաշվի առնի խորհրդարանական մեծամասնության քաղաքական կամքը: Ուստի՝ Արցախի համար նախընտրելի է կառավարման այնպիսի համակարգ, որը, հիմնված լինելով կառավարման նախագահական համակարգի հիմնական սկզբունքների վրա, այդուհանդերձ, կկարևորի նաև խորհրդարանական հակակշիռների գործուն դերակատարությունը: 

Կառավարման այս ձևում Հանրապետության նախագահն ուղղակիորեն ընտրվում է ժողովրդի կողմից, ինչը նախագահական համակարգի բնորոշ գիծն է: Հանրապետության նախագահը արտախորհրդարանական եղանակով ձևավորում է  գործադիր իշխանությունը և հանդիսանում է գործադիր իշխանության ղեկավարը, սակայն, ի տարբերություն դասական նախագահական համակարգի, Հանրապետության նախագահը՝ որպես գործադիր իշխա֊նության ղեկավար, ոչ միայն իրավական, այլ նաև քաղաքական պատասխանատվություն է կրում խորհրդարանի առջև, ինչպես պառլամենտական համակարգում: Ազգային ժողովը ձայների բացարձակ մեծամասնությամբ կարող է անվստահություն հայտնել Հանրա֊պետության նախագահին: Քանի որ Հանրապետության նախագահն ընտրվում է ուղղա֊կիորեն ժողովրդի և ոչ թե խորհրդարանի կողմից, ինչպես խորհրդարանական հանրա֊պետություններում է, ապա նրան  անվստահություն հայտնելն ինքնըստինքյան հանգեցնում է Ազգային ժողովի լուծարմանը, քանի որ և՛ Հանրապետության նախագահը, և՛ խորհր֊դարանն ունեն միևնույն ժողովրդավարական լեգիտիմությունը:

Կառավարման նախագահական համակարգում  Հանրապետության նախագահը չունի պառլամենտն արձակելու լիազորություն և բոլոր այն դեպքերում, երբ Հանրապետության նախագահը և պառլամենտական մեծամասնությունը ներկայացնում  են հակադիր քաղաքական մեծամասնություններ,  պետական կառավարման համակարգը ոչ միայն անարդյունավետ է գործում, այլ նաև կարող է փակուղային իրավիճակներ առաջացնել: Հաշվի առնելով դա՝ նման փակուղային իրավիճակներից դուրս գալու համար Հանրապետության նախագահին տրվում է խորհրդարանն արձակելու  լիազորություն, ինչը բնորոշ է  խորհրդարանական երկրներին: Սակայն, ի տարբերություն խորհրդարանական հանրապետությունների, եթե Հանրապետության նախագահը լուծարում է խորհրդարանը, ապա նաև Հանրապետության նախագահի նոր ընտրություն պետք է անցկացվի: Ըստ Հայեցակարգի, նման համակարգի սկզբունքային առավելությունն այն է, որ գործադիր իշխանության ընտրության հարցը, ինչպես նախագահական համակարգում, լուծում է ժողովուրդը, այլ ոչ թե կուսակցությունները՝ ետկուլիսյան բանակցությունների ընթացքում, ինչը հաճախ տեղի է ունենում բազմաթիվ կուսակցություններ ունեցող պառլամենտական երկրներում: Մյուս կողմից լուծում է տրվում կառավարության և խորհրդարանի միջև հակամարտությունների խնդրին, ինչը նախագահական համակարգի թույլ կողմերից մեկն է: Քանի որ երկու կողմերն էլ ունեն միմյանց լիազորությունները դադարեցնելու իրավունք, բայց միայն սեփական լիազորությունները վայր դնելու գնով, ապա հակադիր մեծամասնությունների խնդիրը կարող է լուծվել անվստահության քվեի կամ խորհրդարանի լուծարման միջոցով:

Հեղինակները գտնում են, որ այս համակարգը մի կողմից կապահովի արդյունավետ հակակշիռներ, զերծ կպահի կառավարման համակարգը փակուղային իրավիճակներում հայտնվելուց, իսկ մյուս կողմից, հաշվի առնելով միմյանց անվստահություն հայտնելու արդյունքում երկու մարմինների նոր ընտրություններ անցկացնելու պահանջը, կստիպի, որ և՛ Հանրապետության նախագահը, և՛ խորհրդարանը ծայրահեղ անհրաժեշտության դեպքում դիմեն միմյանց լիազորությունները դադարեցնելու քայլին: Դրանով կառավարման համակարգը կլինի ավելի կայուն:

Սահմանադրական բարեփոխումների մասնագիտական հանձնաժողովն առաջարկության համաձայն, Հանրապետության նախագահը գործադիր իշխանության ղեկավարն է:

Հայեցակարգի հեղինակները գտնում են, որ գործող կիսանախագահական կառավարման համակարգը չի երաշխավորում միասնական գործադիր իշխանության առկայություն և չի ենթադրում գործադիր իշխանության (Հանրապետության նախագահ և կառավարություն) իրական քաղաքական պատասխանատվություն:

Հանրապետության նախագահի ձեռքում է կենտրոնացվում քաղաքական մեծ իշխանություն, սակայն գործադիր իշխանության համար Հանրապետության նախագահը որևէ քաղաքական պատասխանատվություն չի կրում:

Ազգային ժողովը չի կարող իրական հակակշիռ լինել Հանրապետության նախագահին, քանի որ Նախագահին հակադրվելու պարագայում այն կարող է արձակվել վարչապետի պաշտոնանկության և նոր կառավարության ձևավորման ընթացակարգի արդյունքում:

«Հնարավոր համակեցության իրավիճակներն արտակարգ պայմաններում գտնվող Լեռնային Ղարաբաղի համար կարող են ունենալ անդառնալի բացասական հետևանքներ, հանգեցնել ներքին բախումների, չհամակարգված գործողությունների և այլն»,- նշվում է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգում:

Աղբյուր` Փաստինֆո