Փաստ ինֆո

Բարոյական վնասի հատուցման կարգը և պայմանները սահմանող ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.2 հոդվածում ակնհայտ հակասություն կա հոդվածի յոթերորդ ու ութերորդ մասերի միջև: Այս մասին «Փաստինֆո»-ի լրագրողի հետ զրույցում նշեց «Կոնցեռն-Դիալոգ» փաստաբանական գրասենյակի փաստաբան Արամ Օրբելյանը՝ մեր խնդրանքով, մասնավորապես, ներկայացնելով բարոյական վնասի հատուցման ինստիտուտի իրավակարգավորումներում առկա բացերը:

Մասնավորապես, եթե ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.2 հոդվածի յոթերորդ կետով սահմանվում է, որ հատուցման չափը չի կարող գերազանցել երեք կամ երկու մլն. դրամը (նայած, թե ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 162.1 ամրագրված ո՛ր իրավունքն է խախտվել), իսկ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.2 հոդվածի ութերորդ կետով սահմանվում է, որ բարոյական վնասի հատուցման չափը բացառիկ դեպքերում կարող է գերազանցել հոդվածի յոթերորդ մասով նախատեսված առավելագույն սահմանը, եթե պատճառված վնասի արդյունքում առաջացել են ծանր հետևանքներ:

Ըստ փաստաբանի, ամենալուրջ խնդիրը վնասի հատուցման չափերի մեջ է՝ սահմանափակումներն անհամաչափ են: «Մենք մի կողմից հասկանում ենք, որ նվազագույն աշխատավարձը ցածր է, միջին աշխատավարձը ցածր է, սոցիալական վիճակը բարդ է, բայց մյուս կողմից վնասի չափը պետք է լինի որոշակի, ռեալ կաշկանդող, սահմանափակող: Վնասի հատուցման արդյունավետ միջոցների առկայությունը ուղղված է նմանատիպ այլ դեպքերում վնասի բացառմանը, և անձը կգնահատի՝ արդյոք արժե՞ վնաս հասցնել, թե՞ ոչ».- ասաց Ա.Օրբելյանը:
Ըստ փաստաբանի, այստեղ խնդիր է դրվում ոչ թե զարգացնել Հայաստանի իրավական համակարգը, ոչ թե որպես զսպող տարր կիրառել բարոյական վնասի հատուցումը, այլ դրվում է խնդիր՝ որ Եվրոդատարան չգնան:

«Սա նույնպես մոտեցում է, ընկալում եմ, բայց ավելի ցանկալի կլիներ, որ մեր լուծումները ոչ թե պայմանավորված լինեին Եվրոդատարան գնալու կամ չգնալու ռիսկով, այլ պայմանավորված լինեին ներքին իրավական համակարգի, իրավագիտակցության զարգացման անհրաժեշտությամբ և պայմանավորված լինեին հենց նրանով, որ վնասի հատուցման գործուն ինստիտուտը հնարավորություն տա ռեալ սահմանափակել պետական մարմինների գործողությունները»,- ասաց Ա.Օրբելյանը:

Օրենսդրական բացերի թվում փաստաբանը նշեց նաև այն, որ օրենսդրական կարգավորումներում առկա է սահմանափակում՝ անձը կարող է բարոյական վնասի հատուցում պահանջել բացառապես պետական ու տեղական ինքնակառավարման մարմիններից, «… եթե քրեական հետապնդման մարմինը կամ դատարանը հաստատել է, որ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի կամ դրա պաշտոնատար անձի որոշման, գործողության կամ անգործության հետևանքով խախտվել են այդ անձի՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայով երաշխավորված հիմնարար իրավունքները»:
Ըստ Ա.Օրբելյանի, շատ կարևոր է, որ օրենսդրությունը հնարավորություն տա անձին բարոյական վնասի հատուցում պահանջել նաև մասնավոր անձից: Նա պարզաբանեց, որ ոչ նյութական վնաս կարող է հասցնել նաև մասնավոր անձը՝ զրպարտությունից և վիրավորանքից զատ այլ հարցերով:

Ամենատարածված օրինակները ակնհայտ խտրական վերաբերմունքի դրսևորումներն են հանրային նշանակության՝ սննդի, սպասարկման օբյեկտներում, օրինակ՝ եթե բաց տեքստով մարդուն հայտարարվի՝ տղամարդկանց կամ կանանց, ինչ-որ ուրիշ հավատքի տեր անձանց, ինչ-ինչ այլ ազգերի, սևամորթների չենք սպասարկում, ու դա պայմանավորված չլինի ինչ-որ առանձնահատկությամբ: Այսինքն՝ տվյալ դեպքում պետություն, պետական մարմին չկա, բայց առաջանում է կոնկրետ ոչ նյութական վնաս, ինչը դժվար կլինի անցկացնել վիրավորանքի կամ զրպարտության ներքո:

Արամ Օրբելյանը նշեց, որ եթե այս պահին ինչ-ինչ պատճառներով չեն ցանկանում բարոյական վնասի հատուցման ինստիտուտը տարածել ամբողջ մասնավոր հարաբերությունների վրա, ցանկալի է առնվազն ներառել տարբեր հանրային նշանակության օբյեկտները՝ հանրային ծառայություններ մատուցող մի շարք կազմակերպություններ, օրինակ՝ ՀայՌուսգազարդ, հեռահաղորդակցության ոլորտի կազմակերպություններ, Էլեկտրացանցեր, Պետական համալսարան կամ ընդհանրապես համալսարաններ, որոնք քիչ թե շատ ունեն հանրային նշանակություն:

Ճի՞շտ է, որ բարոյական վնասի հատուցմանն ենթակա իրավունքների ցանկում չի ընդգրկված Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայով երաշխավորված ստրկության արգելքի իրավունքը, մեր հարցին ի պատասխան Ա.Օրբելյանը նշեց, որ մարդիկ ստրկության, մասնավորապես, թրաֆիքինգի են ենթարկվում հիմնականում հենց մասնավոր անձի կողմից: Այսինքն՝ նորից գալիս, հանգում ենք նույն՝ բարոյական վնասի հատուցման ինստիտուտը մասնավոր հարաբերությունների վրա չտարածելու խնդրին:
Արամ Օրբելյանը գտնում է, որ ոչ նյութական վնասի հատուցման ինստիտուտն իրականում պետք է ավելի թեթևացնել՝ դատավորները պետք է ունենան ավելի շատ ավտոնոմիա, կողմերն էլ ավելի շատ ազատություն այդ ապացույցները ներկայացնելու համար:

«Վնասի չափի օրենսդրական սահմանափակումներն, իմ կարծիքով, պետք է ուղղակի դուրս գան: Օրենսդիրը չի կարող ի սկզբանե որոշել, որ ոչ նյութական վնասը լինելու է այսքան դրամ, օրենսդիրը կարող է ասել ոչ նյութական վնասը փոխհատուցվո՞ւմ է, թե՞ ոչ:

Դա դատական քաղաքականությունն է, որը պետք է գնահատի, որոշի, և դատարանները նույնպես իրավասու չեն սահմանափակել ոչ նյութական վնասը՝ ինչ-որ մեկի համար բարոյական վնասը կարող է լինել հարյուր հազար դրամ և լինել բավարար, մյուսի համար՝ երկու հարյուր մլն դրամ և լինել ոչ բավարար՝ կախված կոնկրետ հանգամանքներից»: Ըստ Արամ Օրբելյանի, պետք է ունենալ ռեալ վնասի չափը հաշվարկելու գործիքակազմ, մոտեցումներ, փորձագետների, մասնագետների կարծիքներ, որն ինչ-որ մի փուլում կձևավորի հաշվարկի մեխանիզմի տարբերակները:

Լուսանկարը՝ Armenpress-ի

Աղբյուր` Փաստինֆո