Փաստ ինֆո

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի, ապա նաև Սահմանադրական դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումների հիման վրա Հայաստանի օրենսդրությունում կատարվեցին բարոյական վնասի հատուցման ինստիտուտի ներդրմանն ուղղված փոփոխություններ, սակայն դրանք ամբողջությամբ չեն արտացոլում այդ ինստիտուտը: «Փաստինֆո»-ի լրագրողի հետ զրույցում այսպիսի տեսակետ հայտնեց քաղաքացիական ու վարչական իրավունքի մասնագետ փաստաբան Արամազդ Կիվիրյանը:

Մասնավորապես, Հայաստանի օրենսդրությունը բարոյական վնասի հատուցում նախատեսում է բացառապես այն դեպքում, երբ որ պետական մարմնի կամ պաշտոնատար անձի որոշմամբ, գործողությամբ կամ անգործությամբ անձին բարոյական վնաս է պատճառվել, ինչը հաստատվել է դատական ակտով, այսինքն՝ ինչ-որ ձևով հաստատված է պետական մարմնի ոչ իրավաչափ գործողությունը: «Մնացած բոլոր դեպքերում անձը չի կարող այդ պահանջը ներկայացնել»,- նշեց Ա.Կիվիրյանը:

Այսօր կարելի է արձանագրել, որ ի սկզբանե դատարանները չեն հաստատում պետական մարմինների անօրինական գործողությունները, որ «մենք էլ հասնենք երկրորդ փուլ և բարոյական վնասի հատուցում պահանջենք»:

Օրինակ՝ բողոքի ակցիայի մասնակիցների, լրագրողների հանդեպ ոստիկանության անօրինական գործողությունների բազմաթիվ գործերով դատարանները հիմնականում մերժել են հակընդդեմ հայցերը, որոնցով անձինք փորձել են, որպեսզի հաստատվեն այդ ոչ իրավաչափ գործողությունները:

Փաստաբանը նշեց նաև, որ բարոյական վնասի հատուցման չափն այդքան էլ բարձր չէ: Մասնավորապես, կյանքի իրավունքի խախտման պարագայում փոխհատուցումը սահմանված է երեք մլն դրամի չափով: Ա.Կիվիրյանը գտնում է, որ այդ խախտման դեպքում ավելի մեծ հատուցում պետք է նախատեսվեր: Փաստաբանը միաժամանակ նշեց, որ հոդվածը նախատեսում է, որ դատարանը բացառիկ դեպքերում կարող է նաև ավելացնել հատուցման գումարը:

Դատական պրակտիկայում, իհարկե, կան շատ հայցեր, երբ անձինք դիմել են դատարան, այդ թվում՝ Վարչական դատարան, պահանջելով, օրինակ, ոստիկանության ոչ իրավաչափ գործողությունների հետևանքով բարոյական վնասի հատուցում, կան դատական ակտեր նաև այդ մասով: Սակայն ներմուծված նոր նորմերի հետ կապված այս պահի դրությամբ պրակտիկա որպես այդպիսին և նախադեպային որոշում չկա, ասաց Արամազդ Կիվիրյանը:

Այս պահի դրությամբ այդ ինստիտուտն այնպես զարգացած չէ, ինչպես ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087 պրիմ հոդվածով նախատեսված կարգավորումը: Ըստ Արամազդ Կիվիրյանի, ժամանակին մի քիչ անորոշ վիճակ էր նաև այդ հոդվածով՝ պատվի, արժանապատվությանն առնչվող հայցերով: «Սակայն հետագայում Վճռաբեկ դատարանը մի քանի որոշումներ կայացրեց, կարծեք թե այդ դաշտը որոշակի առումով կարգավորվեց, այսինքն՝ պարզաբանվեց, թե ինչպես պետք է մեկնաբանվի այդ նորմը, որ փաստական հանգամանքներն են կարևորվում, ում վրա պետք է դրվի ապացուցման բեռը և այլն, և այլն»,- նշեց փաստաբանը:

Ըստ Ա.Կիվիրյանի, բարոյական վնասի հատուցման ինստիտուտի կիրառումը դատական համակարգում ավելի դանդաղ է զարգանում, քան հիշյալ պատվի արժանապատվության հետ կապված ինստիտումի կիրառումը՝ այդ նորմն ավելի արագ զարգացավ: «Ինչո՞ւ, միգուցե նաև լրագրողների ակտիվ գործունեության պատճառով, քանի որ 1087 պրիմ հոդվածի շրջանակում հիմնականում պահանջները ուղղված էին հենց լրատվական միջոցների դեմ: Նրանք մեծ ուշադրություն դարձրեցին այդ նորմի վրա, մեծ աղմուկ բարձրացավ այդ հոդվածի շուրջ, դրա համար նաև զարգացումն ավելի արագ տեղի ունեցավ»:

Փաստաբանն ընդգծեց, որ բարոյական վնասի հատուցման ինստիտուտը նոր է Հայաստանի համար, ուստիև պետք է սպասել հետագա զարգացումներին ու տեսնել, թե դատական պրակտիկան դեպի ուր է տանում:

Ա.Կիվիրյանը գտնում է, որ ինստիտուտի առումով անհրաժեշտություն կա ինչ-ինչ փոփոխություններ կատարել նաև վարչական դատավարությունում: Ա.Կիվիրյանը պարզաբանեց, որ վարչական վարույթում մի քիչ այլ է, բարոյական վնասի հատուցումն այնտեղ սահմանվում է և սահմանվում է, որ անձը տվյալ դեպքում պետք է դիմի վարչական մարմնին, որն էլ ըստ էության պետք է այդ վնասը հատուցի: Սակայն գլոբալ առումով այնտեղ ավելի շատ կարգավորված են առողջության և անաշխատունակության հետ կապված հարցերը, քան, օրինակ, այն նորմերը, որոնք որ կան քաղաքացիական օրենսդրության մեջ: «Ինքը լրացուցիչ կարգավորման անհրաժեշտություն ունի նաև այդ ոլորտում, որովհետև պետական մարմնի գործողության կամ անգործության հետևանքները հիմնականում հենց վարչական վարույթին առնչվող խնդիրներ են, դա պետք է կարգավորվի ավելի շատ վարչական վարույթի շրջանակում»:

Արդյոք հանրությունը, իրավակիրառողները պատրա՞ստ էին ներմուծված նորմերի կիրառությանը մեր հարցին ի պատասխան փաստաբանը նշեց, որ խնդիրն իրականում ոչ թե այս ինստիտուտն է, ոչ թե մնացած այլ ինստիտուտներն ու նորմերն են, որոնք գոյություն ունեն Հայաստանի Հանրապետությունում, այլ խնդիրը բացառապես դատական համակարգն է: «Երբ չկա վստահություն դատական համակարգի և ընդհանուր առմամբ պետական համակարգի նկատմամբ, հույս ունենալ, որ քաղաքացիները ինչ-որ ձևով այս նորմից ելնելով է, որ պետք է իրենց իրավունքները պաշտպանեն, այդքան էլ այդպես չէ: Այսինքն՝ խնդիրն այս նորմը չէ, այս նորմի գոյությունը կամ բացակայությունը չէ: Երբ կլինի այնպիսի դատական համակարգ, որին քաղաքացիները կվստահեն, այդ ժամանակ կարելի է լուծել այն խնդիրները, թե արդյոք առկա են այն նորմերը, որոնք անհրաժեշտ են տվյալ դեպքում այս հասարակական հարաբերությունները կարգավորելու համար»:

Արամազդ Կիվիրյանը նշեց, որ Եվրոպական դատարանը՝ վճիռներ կայացնելիս ըստ էության հիմնվում է Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի վրա, որն այնքան ծավալուն չէ, ինչպես ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը: «Սակայն այնտեղ ուղղակի ավելի լայն են նայում այդ ամեն ինչին, մեր մոտ մի քիչ ավելի նեղ մտածելակերպ է, և լայն մտածելակերպ ունենալու ցանկություն նույնիսկ չկա»,- ասաց փաստաբանը:

Ինչո՞ւ են քաղաքացիները քիչ դիմում բարոյական վնասի հատուցման պահանջով, հարցի առնչությամբ փաստաբանը նշեց, որ պատճառները նույնն են՝ առաջինը, դատարանները չեն հաստատում, որ պետական մարմինները թույլ են տվել որոշակի, ոչ իրավաչափ գործողություններ և դրանով բացառում են նորմի կիրառումը, և երկրորդ, պատճառը վստահության պակասն է: «Այսօր քաղաքացիները, ցավոք սրտի, չունեն այդ հավատը և դա պետական մարմնի խնդիրն է, այսինքն՝ ինքը պետք է այդ խնդիրը լուծի»,- նշեց Արամազդ Կիվիրյանը:

Փաստաբանը հույս հայտնեց նաև, որ հետագայում այդ ինստիտուտն ավելի կզարգանա և համահունչ կլինի մյուս երկրներում գործող իրավական ինստիտուտներին: «Եվ այդ ժամանակ կկարողանանք ասել, որ, այո՛, այդ ինստիտուտը գործում է նաև Հայաստանի Հանրապետությունում»,- ասաց Արամազդ Կիվիրյանը:

Աղբյուր` Փաստինֆո