Փաստ ինֆո

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքում կատարված փոփոխություններով ու լրացումներով անձին հնարավորություն չի տրվում դիմել դատարան և պահանջել բարոյական վնասի հատուցում, եթե վնասը պատճառվել է այլ անձի՝  ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձի կողմից: Այդ հարցը բաց է մնում:

«Փաստինֆո»-ի լրագրողի հետ զրույցում այսպիսի տեսակետ հայտնեց փաստաբան, քաղաքացիական իրավունքի մասնագետ Յուրի Շիրինյանը՝ միաժամանակ ընդգծելով, որ Քաղաքացիական օրենսգրքում կատարված փոփոխություններն ու լրացումները նպատակ էին հետապնդում ոչ նյութական վնասի հատուցման շրջանակը դարձնել ամբողջական, այսինքն՝ չունենալ այլևս որևէ տեսակի բաց: Այդ նպատակն էր նշվում նաև Քաղաքացիական օրենսգրքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին հայեցակարգում (այն հիմնականում վերաբերվում էր Քաղաքացիական օրենսգրքի՝ վնասի հատուցման իրավունքը նախատեսող 60-րդ գլխին):

Յուրի Շիրինյանը պարզաբանեց, որ ոչ նյութական վնասի հասկացությունը և վնասի հատուցման իրավունքի ծագման դեպքերը սահմանող  ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 162.1 հոդվածում նշվում է, որ «անձը, իսկ նրա մահվան կամ անգործունակության դեպքում նրա ամուսինը, ծնողը, որդեգրողը, երեխան, որդեգրվածը, խնամակալը, հոգաբարձուն իրավունք ունեն դատական կարգով պահանջելու պատճառված ոչ նյութական վնասի հատուցում, եթե քրեական հետապնդման մարմինը կամ դատարանը հաստատել է, որ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի կամ դրա պաշտոնատար անձի որոշման, գործողության կամ անգործության հետևանքով խախտվել են այդ անձի՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայով երաշխավորված  հետևյալ իրավունքները»:

Այսինքն, ըստ Յուրի Շիրինյանի, «եթե»-ի պահից սկսած՝  հոդվածը սահմանում է, որ միայն այդ դեպքում, երբ քրեական հետապնդման մարմնի կամ դատարանի կողմից հաստատված է փաստը, որ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինը կամ պաշտոնատար անձն իր որոշմամբ, գործողությամբ կամ անգործությամբ խախտել է անձի տվյալ իրավունքները, այդ դեպքում առաջանում է ոչ նյութական վնասի հատուցման իրավունք: Սակայն եթե մեկ այլ անձ է խախտում, օրինակ, քո կյանքի իրավունքը, կամ խախտվում է  խոշտանգման, անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի չենթարկելու իրավունքը,  այլևս հնարավորություն չունես դիմելու դատարան և ստանալու ոչ նյութական վնասի հատուցում:

Նշելով, որ պատճառված վնասը հատուցելու պահանջով քաղհայցեր են ներկայացվում ինչպես քրեական գործերի շրջանակում, այնպես էլ դատավճռի կայացումից հետո՝ քաղաքացիաիրավական կարգով, փաստաբանը նկատեց, որ այս դեպքում ևս անձը չի կարող պահանջել ոչ նյութական վնասի հատուցում: «Ըստ էության, ըստ իս, սահմանափակված է գործող քաղաքացիական օրենսդրությամբ այդ իրավունքը»,- ասաց նա:

Յուրի  Շիրինյանը նշեց, որ ներպետական օրենսդրությունը գնացել  է փոփոխություններ կատարելու ճանապարհով՝ ՄԻԵԴ իրավական դիրքորոշումներին համապատասխան: Տարբեր սահմաններ կան, մասնավորապես, կապված փոխհատուցման չափերի հետ: Դրա վերաբերյալ  Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանն ևս իր որոշումներում անդրադարձ է կատարել և սահմանել է, որ փոխհատուցման չափերը բոլոր ազգային դատարանների կայացված վճիռներով ու դատավճիռներով չեն կարող լինել նույնպիսի, դա կախված է երկրի սոցիալական վիճակից, ինչպես նաև տնտեսական զարգացման մակարդակից: Իր կայացրած որոշումներից մեկում Եվրոպական դատարանը նշում է, որ, օրինակ, Գերմանիայի և Բուլղարիայի դեպքում չի կարող լինել փոխհատուցման հավասար չափանիշներ: Որպես տնտեսապես զարգացած երկիր՝ Գերմանիայի համար հատուցման չափը պետք է լինի ավելի բարձր, քան Բուլղարիայի դեպքում:

Յուրի Շիրինյանը նշեց, որ 2016թ. հունվարի մեկից ուժի մեջ մտած փոփոխություններից հետո դեռևս որպես այդպիսին դատական պրակտիկա չի հասցրել ձևավորվել և «մենք չենք կարող ասել, թե նոր կարգավորումների շրջանակներում ինչպես են հատուցման պայմանները, կարգը կամ չափերը կիրառվում»:

Սակայն մինչ այդ նախատեսված պատվի, արժանապատվության և գործարար համբավի պատճառված վնասի հատուցման վերաբերյալ գործերով արդեն առկա է դատական պրակտիկա: Կարելի է ասել, որ որոշ դեպքերում հայցերը բավարարվում են, սակայն ոչ առավելագույն չափով՝ համապատասխանաբար՝ մեկ մլն դրամ վիրավորանքի և երկու մլն դրամ զրպարտության համար:

Եվրոպական դատարանի որոշմամբ տրված իրավական գնահատականների շրջանակներում շատ հաճախ վեճի առարկա արտահայտությունները ձևակերպվում են որպես գնահատող դատողություններ, և որպես այդպիսին այլևս չեն հանդիսանում վիրավորանք: «Օրենսգրքի փոփոխություններից հետո ինձ ևս շատ հետաքրքիր կլինի տեսնել, թե մեր դատական պրակտիկան ինչպե՞ս է զարգանալու և, արդյոք, կիրառվելո՞ւ են այդ փոփոխություններով նախատեսված հատուցման չափերը»,- ասաց փաստաբանը:

Անմեղության կանխավարկածի սկզբունքի խախտման համար, ըստ Յուրի Շիրինյանի, անձը  փոխհատուցման  հնարավորություն է ստանում արդար դատաքննության և իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների իրավունքների խախտումների դեպքում:

Բոլորն են գիտակցում բարոյական վնասի հատուցման ինստիտուտի կարևորությունը և բավականին երկար ժամանակ պայքար է մղվում ինստիտուտի ներդրման համար, սակայն, ըստ Յուրի Շիրինյանի, ՀՀ առանձնահատկությունները ու ազգային մտածելակերպը հաշվի առնելով՝ «որոշակի առումով դժվարությունների առջև կկանգնենք այդ ինստիտուտի կիրառման ընթացքում»: Ժամանակի ընթացքում համապատասխան շտկումներ կիրականացվեն և արդեն միջազգային փորձին համահունչ կկիրառվեն համապատասխան հատուցման բոլոր հնարավոր տարբերակները  նաև Հայաստանի Հանրապետությունում, ասաց Յուրի Շիրինյանը:

Աղբյուր` Փաստինֆո