Փաստ ինֆո

Կրթական ծրագրերին մասնակցող դատավորի աշխատավարձի պահպանումը պարտադիր է ինչպես դատավորի անկախության ապահովման սահմանադրական հանրային արժեքների, այնպես էլ աշխատանքային հարաբերությունների ինքնության ապահովման տեսանկյունից:

Ռուս-հայկական  համալսարանի պետության և իրավունքի տեսության ու պատմության ամբիոնի վարիչ, իրավաբանական  գիտությունների  դոկտոր Արթուր Ղամբարյանը, ՌՀՀ  սահմանադրական իրավունքի ամբիոնի դոցենտ, իրավաբանական  գիտությունների  թեկնածու Մհեր Մամաջանյանը և  ՀՀ ոստիկանության ակադեմիայի իրավագիտության ֆակուլտետի պետ, իրավաբանական  գիտությունների  թեկնածու Մանուկ Մուրադյանը  հանդես են եկել կրթական ծրագրերին մասնակցող դատավորի՝ աշխատավարձը պահպանելու վերաբերյալ եզրակացությամբ՝ քննության առնելով   ՀՀ դատական օրենսգրքի 77-րդ հոդվածում՝  Դատավորի` կրթական ծրագրերին մասնակցելու իրավունքը, ամրագրված իրավանորմը: 

Ինչպես նշվում է  Արթուր Ղամբարյանի ֆեյսբուքյան գրառման մեջ, իրենք նաև եկել են եզրահանգման, որ կրթական ծրագրերին մասնակցող դատավորի աշխատավարձի պահպանումը (անկախ` դատավորի դիրքորոշումից) ուսումնական հարցերով հանձնաժողովի պարտականությունն է:

Մասնավորապես, հիշյալ հոդվածի երրորդ մասն ասում է՝ այն դեպքում, երբ դատավորը ստացել է դատարանի նախագահի կամ Դատավորների ընդհանուր ժողովի ուսումնական հարցերով հանձնաժողովի համաձայնությունը կրթական ծրագրերին մասնակցելու կապակցությամբ,  դատավորի բացակայությունը համարվում է հարգելի` աշխատավարձի պահպանմամբ: 

Գիտնականները  իրավական հարցադրումներ են անում՝

1. արդյո՞ք կրթական ծրագրերին մասնակցող դատավորը կարող է հրաժարվել աշխատավարձից,

2. արդյո՞ք իրավաչափ է ուսումնական հանձնաժողովի որոշումը` կրթական ծրագրերին դատավորի մասնակցության դեպքում աշխատավարձը չպահպանելը, նույնիսկ եթե դատավորը հրաժարվել է աշխատավարձից:

Գիտնականների առաջին պնդումն ասում է, որ  դատավորի աշխատավարձի պահպանումը հանրային շահով պայմանավորված` դատավորի անկախության ապահովման երաշխիք է։

Մասնավորապես, նշվում է, որ   իրավունքի տեսությունում հայտնի է՝  մարդը իրավունք ունի ազատորեն տնօրինելու իր սուբյեկտիվ իրավունքը, ինչպես նաև հրաժարվելու իր իրավունքը իրականացնելուց։

Սուբյեկտիվ իրավունքից հրաժարվելը իրավատիրոջ ինքնավարության դրսևորման ձև է, իրավատիրոջ հայեցողությունն է տնօրինելու իր վարքագիծը, սակայն պոզիտիվ իրավական նորմերով կարող են սահմանափակվել իրավունքից հրաժարվելու դեպքերը՝ հրաժարման համար նախատեսելով իրավաչափության պայմաններ, որոնք պայմանականորեն կարելի է բաժանել երկու խմբի՝ ընդհանուր և հատուկ:

Սուբյեկտիվ իրավունքից հրաժարվելու սահմանափակումները կարող են արդարացված լինել, եթե դրանք նպատակաուղղված են հանրային շահերի պաշտպանությանը: Պետությունը՝ ելնելով հասարակության հանրային շահերից, առանձին իրավիճակներում շեղվում է սուբյեկտիվ իրավունքն անձի կողմից ազատ հայեցողությամբ իրականացնելու պահանջից և պոզիտիվ իրավունքով նախատեսում է սուբյեկտիվ իրավունքի հարկադիր իրականացման կառուցակարգեր (Տես՝  Ղամբարյան Ա., Ավոյան Ք. Սուբյեկտիվ իրավունքից հրաժարվելը և դրա իրավաչափության պայմանները։ Օրիանականություն, 2016թ.):

Դատավորի անկախության կարևորագույն երաշխիքներից   են սոցիալական երաշխիքները, մասնավորապես, խոսքը վերաբերվում է աշխատավարձի ինստիտուտին: Սոցիալական երաշխիքներն անհրաժեշտ է դիտարկել որպես օրենքով սահմանված հատուկ չափանիշներ, որոնք կոչված են ապահովելու ոչ միայն դատավորի, այլև նրա ընտանիքի անդամների սոցիալական կենսամակարդակը, ինչպես դատավորի պաշտոնավարության ընթացքում, այնպես էլ՝ լիազորությունները դադարեցնելուց հետո:

 Դատավորի սոցիալական խնդրի, մասնավորապես,  վարձատրության ապահովումը դրսևորվում է պետության կողմից օրենքով նախատեսված կարգով և չափով դրա տրամադրմամբ:

Գիտնականները վկայակոչում են  ՀՀ Սահմանադրության 164-րդ հոդվածի 10-րդ մասը, որով սահմանվում է, որ «Դատավորի համար սահմանվում է նրա բարձր կարգավիճակին և պատասխանատվությանը համապատասխանող վարձատրություն»:

Հարց է առաջանում՝   կարո՞ղ է,  արդյոք,  դատավորն իր աշխատավարձի իրավունքն իրացնել նեգատիվ կողմով, այլ կերպ ասած՝ ինքնակամ, դիմումի համաձայն չստանալ աշխատավարձը, իրավիճակ որը հանդիպում է հայ իրականությունում:   Հնարավոր են իրավիճակներ, երբ օրենսդիրը կարող է փակել այս կամ այն իրավունքի նեգատիվ ձևով իրացման հնարավորությունը՝ իրավաստեղծ նման քաղաքականության հիմքում դնելով առանձին շահերի կարևորման խնդիրը:

«Վերը նշված ընդհանուր տեսական դատողությունից ելնելով, պետք է նշել, որ դատավորի աշխատավարձ ստանալը չի կարող դիտարկվել լոկ որպես դատավորի սուբյեկտիվ իրավունք, որն նա կարող է ազատ տնօրինել կամ հրաժարվել աշխատավարձից։

Դատավորի աշխատավարձի իրավական կարգավորման համակարգում մեծ է դատավորի անկախության ապահովման հանրային շահը, որի պայմաններում` պետությունը պարտավոր է ապահովել դատավորի աշխատավարձը` անկախ դատավորի դիրքորոշումից։

Դատավորը ստանալով իր աշխատավարձը` կարող է այն ազատորեն տնօրինել, այդ թվում՝ բարեգործական նպատակով։ Հանրային իշխանության մարմնի որոշմամբ,  դատավորի աշխատավարձը չպահպանելը ուղղակի ոտնձգություն է դատավորի անկախության սահմանադրական արժեքին»,- նշվում է եզրակացության մեջ։

Ըստ գիտնականների երկրորդ պնդման,  ՀՀ դատական օրենսգրքի 77–րդ հոդվածի 3–րդ մասի իմաստով ուսումնական հարցերով հանձնաժողովի կողմից կրթական ծրագրերին մասնակցող դատավորի աշխատավարձի պահպանումը պարտադիր է և անվերապահ։

Գիտնականներն արձանագրում են, որ ՀՀ դատական օրենսգրքի 77-րդ հոդվածով սահմանված է կրթական ծրագրերին մասնակցելու դատավորի իրավունքը, որը հնարավորություն է տալիս դատավորներին իրենց մասնագիտական որակները բարձրացնելու նպատակով մասնակցելու կրթական վերապատրաստման ծրագրերի, համաժողովների և իրավաբանների մասնագիտական այլ հավաքների:

Հաշվի առնելով գործընթացի կարևորությունը՝ իրավունքի գերակայության նպատակների իրացման ապահովման տեսանկյունից, օրենսդիրը, չփորձելով առանձնացնել նման գործընթացները դատավորի բուն գործունեությունից, սահմանել է, որ նման դեպքերում, եթե պահպանվել են թույլտվության մեխանիզմները, դատավորի բացակայությունը համարվում է հարգելի՝ հատուկ ընդգծելով աշխատավարձն ամբոջությամբ պահպանվելու վերաբերյալ իմպերատիվ դրույթը:

ՀՀ դատական օրենսգրքի 77-րդ հոդված 3-րդ մասի համաձայն՝ աշխատավարձի պահպանման վերաբերյալ իմպերատիվ ձևակերպումը պարտավորեցնում է հանձնաժողովին պահպանել դատավորի աշխատավարձը` անկախ դատավորի դիրքորոշումից։

«Պոզիտիվ իրավունքում առկա «աշխատավարձը պահպանելու ձևակերպումը» Հանձնաժողովին զրկում է հայեցողական որևէ լիազորությունից»։
Գիտնականների երրորդ պնդման համաձայն, աշխատավարձը պետական ծառայության (աշխատանքային) հարաբերությունների ինքնության ապահովման (նույնականացման) միջոց է` առանց աշխատավարձի չկա ծառայողական (աշխատանքային) հարաբերություններ։ Աշխատավարձից հրաժարվելու դեպքում աշխատանքային հարաբերությունները վերափոխվում են կամավորական աշխատանքի կամ, այլ պայմանների առկայության դեպքում նույնիսկ՝ հարկադիր աշխատանքի։

Նշվում է, որ հանրային գործառույթներ իրականացնող մարմինների աշխատավարձի, սոցիալական այլ երաշխիքների շուրջ ծավալվող հարաբերությունները կարգավորվում են «Պետական պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» ՀՀ օրենքով:

«Հատկանշական է, որ աշխատավարձը (և ոչ միայն) տրամադրվում է անձին զբաղեցրած պաշտոնից բխող գործառույթների իրականացման համար: Համակարգային վերլուծության ենթարկելով պետական պաշտոն զբաղեցնող անձանց վարձատրության հիմնական սկզբունքները՝ անհրաժեշտ է պնդել, որ աշխատավարձը պետական ծառայության պարտադիր պայման է: Ավելին, օրենքով սահմանված հանրային ծառայությունների դիմաց աշխատավարձի կամ դրա մասի չտրամադրումը, այն ստանալուց հրաժարվելը, առնվազն չի կարող արդարացվել հանրային ծառայությունների ամբողջական մատուցման, ինչպես նաև որակի ապահովման տեսանկյունից»: