Փաստ ինֆո

Սահմանադրության նախագծի մշակման աշխատանքներն, ըստ ամենայնի, մինչև հուլիսի վերջ կավարտվեն:  Նախատեսվում է, որ օրերս՝    հուլիսի 1-2-ին  Վիեննայում տեղի կունենան քննարկումներ Վենետիկի հանձնաժողովի աշխատանքային խմբի հետ: Քննարկումների ժամանակ անդրադարձ կլինի  այն փոքր փոփոխություններին, որոնք արվել են առաջին երեք գլուխներում՝  «Սահմանադրական կարգի հիմունքները», «Մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքները», «Սոցիալական, տնտեսական և մշակութային ոլորտներում օրենսդրական երաշխիքների և պետության քաղաքականության հիմնական նպատակները», ապա  ավելի մանրամասն անդրադարձ կլինի կառավարման համակարգին, այն է՝ Ազգային ժողովին, Հանրապետության նախագահին ու կառավարությանը վերաբերող երեք  գլուխներին, ինչպես նաև նախագծի յոթերորդ գլխին, որը վերաբերվում է դատական իշխանությանը:  

ՀՀ սահմանադրության նախագծի արդեն իսկ մշակված գլուխների թվում է երկրորդ՝  «Մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքները», գլուխը:  Գործող Սահմանադրության մեջ  հենց  այդ՝   «Մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքներն ու ազատությունները»  գլխում է  ամրագրված  կարևորագույն՝  անմեղության կանխավարկածի սկզբունքը: 

Այսպես, ըստ Սահմանադրության 21-րդ հոդվածի, հանցագործության համար մեղադրվողը համարվում է անմեղ, քանի դեռ նրա մեղավորությունն ապացուցված չէ օրենքով սահմանված կարգով՝ դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով։ Նույն հոդվածը ամրագրում է նաև, որ մեղադրյալը պարտավոր չէ ապացուցել իր անմեղությունը: Չփարատված կասկածները մեկնաբանվում են հօգուտ մեղադրյալի։

Ակնհայտ է, որ գործող Սահմանադրությունում անմեղության կանխավարկածի սկզբունքը տարածվում է  միայն քրեական դատավարության վրա, մինչդեռ իրավունքի ոլորտում զարգացումների հրամայականն է Սահմանադրության նախագծում ամրագրել այդ կարևորագույն սկզբունքը նաև վարչական ու կարգապահական վարույթների շրջանակներում: Այլ խոսքով՝ նախքան դատարանի օրինական ուժեի մեջ մտած դատավճիռն անմեղ համարվի իրավաբանական պատասխանատվության ենթարկվող յուրաքանչյուր ոք։

Առավել ևս, որ ՀՀ սահմանադրական դատարանը համապատասխան իրավական դիրքորոշում դեռևս տարիներ առաջ  հայտնել է՝  հիմնվելով նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի վերջին տարիների մեկնաբանությունների վրա:

Այսպես, ՀՀ սահմանադրական դատարանն իր 22.09.2009թ. ՍԴՈ-832 որոշմամբ  անդրադարձել է անմեղության կանխավարկածի գործողության ոլորտի հարցին: Ըստ այդմ, անմեղության կանխավարկածը միայն քրեադատավարական սկզբունք է, թեև կարող է կիրառվել նաև այլ վարույթների շրջանակներում:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը, անմեղության կանխավարկածի կիրառելիության ոլորտը պարզելու համար վերլուծել է «քրեական մեղադրանք» հասկացության վերաբերյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի  նախադեպային իրավունքը և հաստատել, որ անմեղության կանխավարկածը կարող է կիրառվել նաև վարչական կամ կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վարույթների նկատմամբ:

Իրավունքի ընդհանուր տեսության մեջ վերջին ժամանակներս որպես իրավաբանական պատասխանատվության սկզբունք հիշատակվում է   անմեղության կանխավարկածի սկզունքը, ավելին այն իրավաբանական պատասխանատվության սկզբունքների համակարգում զբաղեցնում է առաջին տեղը: Այն դիտարկվում է որպես համաիրավական սկզբունք, իրավունքի գրեթե յուրաքանչյուր ճյուղի ելակետային դրույթ:

Մասնագետները գտնում են, որ Սահմանադրության նախագծում ևս լայն և ընդգրկուն ձևակերպում պետք է տրվի անմեղության  կանխավարկածի սկզբունքին՝  դուրս գալով քրեական իրավունքի շրջանակներից: Նախագծում ուղղակիորեն և լայնորեն պետք է նշվի, որ իրավաբանական պատասխանատվության ենթարկվող յուրաքանչյուր ոք համարվում է անմեղ: Այդպիսի ձևակերպումը, գտնում են մասնագետները,  կպարտավորեցնի ոչ միայն քննիչին, դատախազին, դատավորին, այլև ցանկացած պաշտոնատար անձի, ով իրավասու է քաղաքացուն ենթարկել պատասխանատվության, ղեկավարվել անմեղության կանխավարկածի սկզբունքով:

Ընդգրկուն ձևակերպումները թույլ կտան  անմեղության կանխավարկածի սկզբունքը տարածել    ոչ միայն քրեական հանցանքների, այլև վարչական ու կարգապահական զանցանքների վրա, որոնց բացահայտման և կանխարգելման պարտականությունը դրված է պետական մարմինների ու պաշտոնատար անձանց վրա: Այս դեպքում ևս, ինչպես քրեական հանցանքների դեպքում միանշանակ կերպով պետք է նշվի, որ ոչ մի քաղաքացի կամ այլ անձ չի կարող մեղավոր համարվել զանցանք կատարելու մեջ՝ քանի դեռ  ապացուցված չէ իրավասու մարմինների կողմից և իրենց ընդունած որոշումներով: Այս դեպքում ևս պետք է նշվի, որ քաղաքացիներն ազատվում են վարչական կամ կարգապահական զանցանք կատարելու համար իրենց  անմեղությունն ապացուցելու իրենց պարտականությունից, ինչպես ամրագրված է քրեական դատավարությունում: Այդպիսի ձևակերպումների դեպքում  անմեղության կանխավարկածի պաշտպանության ներքո կհայտնվեն բոլոր այն անձինք, ովքեր պատասխանատվության են ենթարկվում ինչպես հանցագործության, այնպես էլ վարչական զանցանքի համար:

Հեղինակ` Սոնա Մաշուրյան