Փաստ ինֆո

Էլեկտրոնային ԶԼՄ-ներն այսուհետ կարող են պատասխանատվության ենթարկվել ոչ միայն իրենց կայքերում հրապարակված լրագրողական, հեղինակային նյութերի, այլև կայքում ընթերցողների թողած մեկնաբանությունների բովանդակության համար: Նման նախադեպային վճիռ է այսօր կայացրել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը՝ ՄԻԵԴ Մեծ պալատի կողմից քննվող «Դելֆին ընդդեմ Էստոնիայի» գործով:

2009 թ-ին ներկայացված այս գանգատով դիմումատուն՝ Էստոնական խոշոր էլեկտրոնային «Delfi» լրատվական կայքի սեփականատեր «Delfi AS» ՍՊԸ-ն վիճարկում էր 2006 թ-ին կայքում հրապարակված մի մեկնաբանության համար իր պատասխանատվության հարցը: Լաստանավային ընկերության մասին հոդվածի տակ կայքի ընթերցողները մեկնաբանություններ էի գրել, որոնցում վիրավորական արտահայտություններ էին արել ընկերության ու դրա սեփականատիրոջ հասցեին:

Հրապարակումից 6 շաբաթ անց ընկերությունը դիմում է կայքին՝ պահանջելով հանել վիրավորական մեկնաբանությունները: Ու թեև կայքը հանել էր դրանք, բայց ընկերության ղեկավարությունը դիմել էր դատարան: Դատարանն էլ այդ մեկնաբանությունները համարել էր զրպարտչական և հօգուտ Delfi-ի  5000 կրոնի (շուրջ 320 եվրո) փոխհատուցման վճիռ կայացրել:

Չհամաձայնելով այս վճռի հետ` լրատվական կայքը սպառել էր ներպետական ատյաններն ու դիմել ՄԻԵԴ:

ՄԻԵԴ-ը, սակայն, այսօր հրապարակած իր վճռով ևս փաստում է, որ տվյալ գործում Մարդու իրավունքների կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի (արտահայտվելու ազատություն) խախտում չի հայտնաբերել, և հաստատել  լրատվամիջոցի պատասխանատվությունն իր կայքում հրապարակված մեկնաբանությունների համար, հատկապես եթե դրանք պարունակում են ռասիզմ, քսենոֆոբիա, վիրավորանք եւ զրպարտություն:

«Փաստինֆո»-ի խնդրանքով մեկնաբանելով ՄԻԵԴ այս վճռի հնարավոր իրավական հետևանքները, միջազգային իրավունքի մասնագետ Արա Ղազարյանը մասնավորապես ասաց. «Նյութը հանելու պարտականություն ծնվում է այն պահից, երբ գրավոր ծանուցում է ստանում, որ՝ «այդ նյութը հանեք»: Դա կոչվում է «ծանուցել և հանել» պաշտպանություն (notice and take down): Լրատվամիջոցն ասում է. «այն պահին, երբ ես ստացա նամակը, անմիջապես հանել եմ»: Դատարանն ասում է. «դա պարզ է, բայց մինչև ծանուցումը ստանալը (իսկ ծանուցումը ստացել է 6 շաբաթ հետո), 6 շաբաթ շարունակ այդ գործարար համբավին վնասող բնույթի ինֆորմացիան անընդհատ գեներացվում էր ձեր կայքում, դու որևէ գործողության չես դիմել, և դու չէիր կարող չիմանալ, որ այդ ինֆորմացիան վնասում է տնտեսվարող սուբյեկտի գործարար համբավը, և չէիր կարող չիմանալ, որ դա որպես լրատվական նյութ անհամաչափ խոսք էր, այսինքն՝ զրպարտող բնույթի էր: Ուստի քեզ մոտ պարտավորությունը ծնվել է իմանալու պահից, ոչ թե ձևական առումով ծանուցումը ստանալու պահին»:

Արա Ղազարյանի մեկնաբանությամբ, այսպիսով ՄԻԵԴ-ը, փաստորեն «ձևականությունների հետևից չի ընկնել», այսինքն՝ հաշվի չի առել, ծանուցումը ստանալու հանգամանքը, այլ գտել է, որ անկախ դրանից լրատվամիջոցը պարտավոր էր հեռացնել տվյալ մեկնաբանությունները կայքից:

Ըստ Արա Ղազարյանի` նման որոշման համար ՄԻԵԴ-ը հաշվի է առել համացանցի  այն բույթը, որ «մեկ անգամ ինտերնետ մտած ինֆորմացիան, եթե դա արատավորող բնույթի է, այդպես էլ մնում է»: «Այսինքն առանձնահատուկ մոտեցում ցուցաբերեց ինտերնետի հարցում»,- ասաց մեր զրուցակիցը:

Ի դեպ, համացանցում հայտնված վիրավորական ու զրպարտչական նյութերի վերաբերյալ Հայաստանում ևս բանավեճը գնալով թեժանում է, արդեն կան նաև դատական գործեր:

«Երգչուհի Լիլիթ Հովհաննիսյանն այսօր դատական գործ ունի, որով պահանջում է Blognews-ից ոչ միայն ներողություն խնդրել, այլև նյութը հանել: Blognews-ն էլ ասում է՝ ես այդպիսի պարտավորություն օրենքով չունեմ»,- ասաց Արա Ղազարյանը՝ կարծիք հայտնելով, որ առաջիկայում մեր երկրում ևս համացանցի համար պատասխանատվություն կկիրառվի: «Հենց թեկուզ ֆեյքերի մասին օրենքը: Այդ օրենքն ասում էր՝ քաղաքացուն տվեք նաև իրավունք, որպեսզի նա պահանջի նյութը հանել: Նման իրավունք այսօր մենք չունենք», -ասաց իրավաբանն ու հիշեցրեց, որ «Դատարանը որոշում է կայացրել մոռացված լինելու իրավունքի մասին: Այսինքն՝ քաղաքացին կարող է դիմել google-ին` պահանջելով, որ իր մասին ինտերնետում առկա ինֆորմացիան հանվի, ինչը ևս լրացուցիչ իրավունք է ընձեռում անձին՝ անցանկալի հրապարակումներից զերծ մնալու համար:

«Հաշվի առնելով ինտերնետի դժվար կառավարվող բնույթը` մտովի պատկերացրեք Հայաստանում ի՞նչ վիճակ է: Հազարավոր ֆեյքեր կան, որոնք ամեն օր հազարավոր մարդկաց վիրավորում ու զրպարտում են: Դա փաստ է: Այստեղ պետք է նորովի մոտեցում ցուցաբերել»:

Հարցին, թե նման սահմանափակումները չե՞ն կարող արդյոք վնասել ազատ խոսքի իրվունքին կամ կիրառվել լրատվամիջոցի դեմ` Արա Ղազարյանը պատասխանեց. «Եթե անգամ մի փոքր էլ սահմանափակում է, ապա լրագրողի աշխատանքը չի տուժի, եթե լրագրողը բարեխիղճ է: Այս ամենը վերաբերում է անբարեխիղճ լրատվությանը, անպատասխանատու լրագրությանը»:

Ինչ վերաբերում է «Դելֆին ընդդեմ Էստոնիայի» գործով ՄԻԵԴ-ի այսօր կայացրած վճռի նախադեպ ձևավորելուն, և դրա՝ լրատվամիջոցների դեմ կիրառելու հնարավորությանը, ապա Արա Ղազարյանի կարծիքով հանրության ինֆորմացիա ստանալու իրավունքը նման վճիռներից չի տուժի: Բացի այդ` նա նշեց, որ այսօր գրեթե բոլոր առցանց լրատվամիջոցները վերահսկում են կայքերում հայտնվող մեկնաբանությունների բովանդակությունը: Դրանով էլ բացատրվում է այն հանգամանքը, որ Դելֆիի գործով ՄԻԵԴ-ը հավասար մոտեցումներ է կիրառել լրատվական նյութի ու լրատվական նյութի տակ դրվող մեկնաբանություններին:

«Ինտերնետի ծավալվող բնույթը մեզ ստիպում է իրավաբանության մեջ անընդհատ փոփոխություններ փնտրել: Եվ դա այնքան էլ վատ չէ: Միևնույն է, եթե լրագրողը բարեխղճորեն է գործում, խոսքի ազատության բոլոր պատշտպանական համակարգերը նրա համար աշխատում են: Եթե անբարեխիղճ է գործում, այդ պաշտպանական համակարգերն իր դեմ են շուռ գալիս»,- ասաց Արա Ղազարյանը:

Այսպիսով, ՄԻԵԴ վճիռը որպես նախադեպ դիտարկելով, փաստորեն, ազգային դատարաններն այսուհետ ևս կարող են բողոքի առկայության դեպքում ֆինանսական պատասխանատվության ենթարկել  ԶԼՄ-ին, եթե համանման բնույթի  մեկնաբանությունը շատ արագ չի վերացվել կայքից:

Իսկ սա իր հերթին նշանակում է, որ շաբաթը 7 օր, օրը 24 ժամ, կայքերը պատասխանատվություն են կրելու իրենց էջերում օգտատերերի մեկնաբանությունների համար և պարտավոր են գիշեր-ցերեկ վերահսկել դրանց բովանդակությունը:

Հեղինակ` Նելլի Դանիելյան