Փաստ ինֆո

 

ՄԻԵԴ դիմելու և ՄԻԵԴ կայացրած վճիռների մասին Հայաստանում շատ է խոսվում: Սակայն իրականում Հայաստանի դեմ կայացված վճիռների բովանդակությունն ու հատկապես դրանցով մեր երկրի առաջ դրված կոնկրետ պահանջները շարքային քաղաքացիների համար գրեթե անհայտ են մնում: 

 

Այս բացը լրացնելու նպատակով «Փաստինֆո»-ն նախաձեռնել է ԵԴ-ի վճիռներին նվիրված նոր շարք, որի նպատակն է լուսաբանել ՀՀ դեմ կայացված վճիռների իրավական բովանդակությունն ու հատկապես այն քայլերը, որոնք Հայաստանի իշխանությունները ձեռնարկել կամ գուցե դեռ չի ձեռնարկել՝ հետագայում նման վճիռներից խուսափելու համար:

 

Եվ այսօր մեր այս շարքի առաջին զրուցակիցը ՀՀ Արդարադատության փոխնախարար, ԵԴ-ում ՀՀ կառավարության լիազոր ներկայացուցչի տեղակալ Արման Թաթոյանն է:

 

 

- Իրականում , այո, այդպես է, մենք բավական երկար ժամանակահատված չունեինք  ոչ նյութական վնասի նյութական հատուցման ինստիտուտ: Նաև ոչ նյութական բարիքներին վնաս պատճառելու դեպքում չունեինք դրանց պաշտպանության պատշաճ մեխանիզմ: Խնդիրն ավելի հրատապ դարձավ մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի` ՀՀ դեմ կայացրած վճիռներից հետո, ինչպես նաև` հատկապես արդիականության վրա ազդեցություն ունեցավ ՍԴ որոշումը:

 

Ինչ վերաբերում է ՄԻԵԴ-ին. Այո, ՄԻԵԴ-ը ՀՀ-ի վերաբերյալ կայացրել է 2 որոշում` Խաչատրյանը և այլոք ընդդեմ ՀՀ-ի, Պողոսյանն ու Բաղդասարյանն ընդդեմ ՀՀ-ի: Այս 2 գործերով մենք ունենք կայացված վճիռներ, որոնցով ՄԻԵԴ-ը խախտում է ճանաչել այն փաստը, որ ՀՀ օրենսդրությունը չի նախատեսում ոչ նյութական վնասի հատուցման ինստիտուտ, բայց Եվրոպական դատարանը այդ վճիռների շրջանակում քննարկել է միայն Եվրոպական կոնվենցիայի 2-րդ, 3-րդ, 5-րդ հոդվածները, ինչպես նաև՝ 7-րդ արձանագրության 3-րդ հոդվածը: Այս կոնկրետ նախագիծն այս փուլում այսպես հրատապ ընդունելը պայմանավորված էր հենց մեր ունեցած այդ վճիռներով, ինչպես նաև՝ ներկայում ՄԻԵԴ-ում մեր ունեցած, այսպես ասեմ, սպասող գործերով:

 

 

- Երբ ՍԴ-ն որոշումը կայացրեց, նաև ժամանակ տվեց Քաղաքացիական օրենսգրքի համապատասխան նորմի` ուժը կորցնելու համար: Իսկ այդ նորմը Քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասն է, որը նախատեսում է, թե ինչ բան է վնասը, ընդ որում, այդտեղ թվարկում է վնասները, ասում է իրական վնասն ինչ բան է, բաց թողնված օգուտները, բայց այդտեղ չկա ոչ նյութական կամ բարոյական վնաս: ՍԴ-ն այնքանով որքանով Քաղաքացիական օրենսգրքի այդ իրավադրույթը չի նախատեսում ոչ նյութական վնասը, սահմանել է ժամկետ՝ ուժը կորցնելու համար: 

 

Ինչո՞ւ մենք այս փուլում չմատնանշեցինք նաև ՍԴ որոշումը: Հարցն այն է, որ ՍԴ որոշմամբ իրավունքների առավել լայն շրջանակ է նշվում, որի համար պետք է, ըստ ՍԴ-ի, նաև ոչ նյութական վնասի նյութական հատուցում լինի: Մենք, բնականաբար, նախատեսում ենք դա, աշխատանքային խումբը աշխատում է ԱԺ աշնանային նստաշրջանի ընթացքում մեկ այլ նախաձեռնություն ներկայացնելու՝ արդեն հաշվի առնելով ՍԴ որոշումները:

 

Պարզապես ինչու՞ այս փուլում չկարողացանք այդ ճանապարհով գնալ, որովհետև խոսքը հատկապես վերաբերում է Եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածին` արդար դատաքննությանը, որը ՍԴ-ն նույնպես նշել է, դա մեր Սահմանադրության 19-րդ հոդվածն է: Քանի որ այստեղ կա ոչ միայն քրեական վարույթի հարց, այլ՝ քաղաքացիական վարույթի հետ կապված հարցեր, վարչական դատավարության հետ կապված հարցեր, այս պարագայում լրացուցիչ քննարկումների անհրաժեշտություն կար, ինչը և մենք հիմա պատրաստվում ենք անել։

 

Ընդ որում, նաև պատրաստվում ենք այդ հարցին ներգրավել, և ԱԺ-ում իմ զեկուցման ընթացքում ես այդ մասին հայտարարեցի, նաև համապատասխան հասարակական ոլորտի ներկայացուցիչների, փաստաբանների, ԱԺ պատգամավորների, որպեսզի հստակ կարողանանք որոշել կիրառության շրջանակները:

 

Հատկապես խոսքը վերաբերում է ընդլայնելուն: ՍԴ-ի որոշման և մեր օրենքի տարբերությունը դա է: Բնականաբար, եթե մենք մինչև հոկտեմբերի 1-ն այս նախագիծն այսպես թողնենք, հոկտեմբերի 1-ից սկսած այլևս ՍԴ-ի որոշման պահանջը միևնույն է կհամարվի, որ չկատարեցինք ամբողջապես: Սա ընդամենը կլինի ձևական մի քայլ, որը մեզ էլ չի բավարարում, և հետագայում այլ խնդիրներ կունենանք:

 

Կարծեք թե, հակասություն կլիներ հիմնավորման և նախագծի միջև, եթե մենք ՍԴ որոշման վրա հստակ շեշտադրումներ էինք կատարում հիմնավորումներում և նախագծում չէր լինում դա: Այս նախագծի ամբողջ հրատապությունը և իմաստը պայմանավորված էր հենց ՄԻԵԴ վճիռներով, նաև այն հնարավոր վճիռներով, որ կարող են կայացվել: Դրանք սպասող գործերն են, որոնք հիմա կան ԵԴ-ում: Բացի այդ, ուզում եմ վերապահում անել, որ մեզ համար շատ կարևոր նշանակություն ունի հետագայում այս համապատասխանեցումը՝ թե իրավունքների շրջանակի առումով, թե կարող ենք քննարկել նաև չափերի հետ կապված հարցը, որը ոչ պակաս կարևոր է և շատ քննարկվեց ԱԺ-ում, ու ողջամտորեն բարձրացվեց այդ հարցը: 

 

 

- Դուք ճիշտ եք ասում, որ չափերի հետ կապված մենք հետագայում կարող ենք խնդիրներ ունենալ: Եթե ոչ արդյունավետ չափեր ներպետական մակարդակով սահմանենք, մենք բնականաբար կգնանք,այսպես ասած, ինքնախաբեության կամ ինքնանպատակ զարգացման ճանապարհով, մենք նույն խնդիրները կունենանք ԵԴ-ի հետ կապված: Պարզապես, քանի որ մենք այս իմաստով ընդհանրապես փորձ չունեինք, այս փուլում ներդրվեց այս չափը, որպեսզի մենք այս ապրոբացիոն շրջանում ունենանք այս չափերը նախնական:

 

Բայց սա, բնականաբար, չի բացառում չափերի փոփոխությունը: Ընդ որում, այստեղ կա երկակի տարբերակում արդեն ընդուված օրենքում: Մասնավորապես` Եվրոպական կոնվենցիայի 2-րդ և 3-րդ հոդվածները խախտելու համար նախատեսվում է մինչև 1 մլն դրամի փոխհատուցում, իսկ 5-րդ հոդվածի համար, որը երաշխավորում է ազատության իրավունքը, մինչև 500 000 դրամ: Այս տարբերակումը կատարել ենք այն բանի հիման վրա, թե ինչպես է ՄԻԵԴ-ն այս հոդվածների հետ կապված հատուցումներ տալիս:

 

Ընդհանուր առմամբ, իհարկե ՄԻԵԴ-ը, հաշվի առնելով և կայուն նախադեպային պրակտիկան, և փորձը համապատասխան երկրների նկատմամբ, կարող է չափերն ավելի մեծ սահմանել, և նույն այդ 2 վճիռներով, որ կայացվել էին, բնականաբար, դրանց չափերը բավականին բարձր էին: Պարզապես հիմա, երբ արդեն ամբողջական փորձենք կարգավորել այս ոչ նյութական վնասի նյութական հատուցման ինստիտուտը, մենք, բնականաբար, անպայման անդրադառնալու ենք նաև չափերի հարցին: Ես ինքս էլ կարծում եմ, որ որոշակի կարող ենք քննարկել այդ հնարավոր շեմը բարձրացնելու հետ կապված հարցերը:

 

Պարզապես այստեղ պետք է նաև հաշվի առնել պետության ֆինանսական հնարավորությունները։ Դուք նաև հարց տվեցիք` ինչու՞ է նախատեսվել ուժի մեջ մտնելու համապատասխան ժամկետ. մենք քննարկել ենք դա մեր գործընկերների հետ, որ հնարավոր կլինի այդ ֆինանսական պլանավորումները նախատեսել հաջորդ տարվա համար: 

 

Չափերը, որ մենք նախատեսել ենք` 500 000 և 1 000 000 դրամ, դրանք բացարձակ շեմեր չեն,  ընդ որում՝ առավելագույն սահման էլ չկա: Բայց սրանք այն դեպքերն են, երբ առաջացել է համապատասխան վնաս, ասենք` ծանր հետևանքներ: Այդ դեպքերում օրենքը նախատեսում է, որ դատարանը կարող է դուրս գալ այդ սահմանաչափերից: Նախագիծը փորձաքննության է ենթարկվել Վենետիկի հանձնաժողովում, և հանձնաժողովը չափերի հետ կապված հարցը քննադատության չի արժանացրել:

 

Պարզապես մեզ առաջարկվել է, որպեսզի բացառիկ դեպքերում հնարավորություն տրվի, որ այդ չափերից դուրս գա դատարանը և ըստ գործի հանգամանքների՝ ավելի մեծ չափեր սահմանի: Օրենքը ունի այդ հնարավորությունը: Օրենքի դրույթները տարածվում են հետևյալ շատ կարևոր հարցերի նկատմամբ. եթե անիրավաչափորեն անձը զրկվել է ազատությունից, եթե անիրավաչափորեն անձը կյանքից է զրկվել` պետական մարմնի գործողության, որոշման կամ անգործության արդյունքում, բացի այդ, եթե համապատասխան պատշաճ քննություն չի կատարվել, եթե անձը ենթարկվել է խոշտանգման, օրինակ՝ իրավապահ մարմինների կողմից, նաև կարևոր նշանակություն ունի` եթե տեղի է ունեցել սխալ դատապարտում, հետագայում նոր երևան եկած հանգամանքների ուժով վերանայվել է և անձը արդարացվել է:

 

Ոչ նյութական վնասի չափը որոշելիս որոշակի ուղղորդող նշանակություն ունեցող չափանիշներ կան: Օրենքը նախատեսում է, որ դատարանը հաշվի է առնում ֆիզիկական կամ հոգեկան տառապանքի բնույթը, աստիճանը, տևողությունը, պատճառված վնասի հետևանքները, վնասը պատճառելիս մեղքի առկայությունը, անձի անհատական հատկանիշները և այլ վերաբերելի հանգամանքներ: Բացի այդ, ոչ նյութական վնասի չափը որոշելիս դատարանն առաջնորդվում է մի քանի սկզբունքներով. ողջամտություն, արդարացիություն և համաչափություն:

 

 

- Ամեն դեպքում պրակտիկան դատարանն է որոշելու, պարզապես այստեղ օրենքը հստակ տվել է չափանիշները. օրենքն ասում է` այ, այս, այս, այս դեպքերում, եթե նման հանգամանքներ կան և առաջացել է ծանր հետևանք, դատարանն ազատ է՝ դուրս գալու համապատասխան սահմանաչափերից՝ հաշվի առնելով կոնկրետ գործի հանգամանքները: Իհարկե, դատարանը պետք է հստակ հիմնավորի համապատասխան չափի սահմանումը: Ես կարծում եմ՝ այս ընդհանուր մեխանիզմը ևս մեկ անգամ կքննարկենք, թեև չեմ կարծում, թե օրենքը խոցելի է հատկապես այս չափանիշների առումով, որ դատարանը պետք է հաշվի առնի: Պարզապես միայն չափերի հարցում ևս մեկ անգամ գնահատում կիրականացնենք և ոչ հեռու ապագայում, կարծում եմ, արդեն կունենանք ամբողջական ներդրված ինստիտուտը: 

 

 

- Քաղաքացիական օրենսգիրքը, ընդհանրապես, նախատեսում է, որ քաղաքացիական օրենսդրության նորմերը հետադարձ ուժ չունեն՝ բացառությամբ այն դեպքերի, երբ հատուկ այդ մասին նշված է: Եթե չես նշում որևէ բան, նշանակում է չունի հետադարձ ուժ: Եվ մենք այս տարբերակով էլ առաջնորդվել ենք: Պարզապես այստեղ, ես կարծում եմ, հետադարձ ուժ տալը ճիշտ չի լինի, որովհետև հարց է առաջանում, թե ի՞նչ չափանիշով որոշենք, թե մինչև ո՞ր ժամանակահատվածը տանք հետադարձ ուժ:

 

Առաջարկ կա, օրինակ, մինչև ՍԴ համապատասխան որոշումը տալ: Ես ինքս դրա հետ համաձայն չեմ։ Իմ գործընկերներին հասկանում եմ, բայց ես կարծում եմ, որ ճիշտ չի լինի՝ միայն այդ որոշմամբ ղեկավարվելով՝ միայն այդ ժամանակահատվածի համար տարածել: Իմ հիմնավորումն այն է, որ ՍԴ-ն ինստիտուցիոնալ առումով ճանաչեց դա հակասահմանադրական: Եթե հետադարձ ուժ տանք մինչև 2013թ. նոյեմբերի 5-ը, ապա այս դեպքում դա մի քիչ անարդարացի չի՞ լինի  որոշումից առաջ վնաս կրած անձանց նկատմամբ: