Փաստ ինֆո

ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպան Կարեն Անդրեասյանը  ՀՀ քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծում տեղ գտած որոշ իրավական կարգավորումների կամ որոշ դեպքերում՝  իրավական կարգավորման բացակայության  վերաբերյալ մտահոգություններ ունի:Այս մասին «Փաստինֆո»-ի թղթակցի հետ զրույցում նշեց Մարդու  իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմի իրավական վերլուծության վարչության պետ Արամ Վարդևանյանը՝ ընդգծելով, որ նախագծի առաջիկա խորհրդարանական քննարկումների շրջանակում «մենք հետևողական ենք լինելու և փորձելու ենք նաև պատգամավորներին ներկայացնելու այդ մտահոգությունները, որպեսզի նման կարգավորումներ տեղ չգտնեն քրեական դատավարության օրենսգրքում»: 

Առաջին հայացքից Քրեական դատավարության օրենսգրքում կան  դրական զարգացումներ՝  հստակեցվել են անձանց իրավունքներն ու պարտականությունները,  ինչպես նաև ընդհանուր գործընթացը: Ողջունելի է, որ  մշակվել է ամբողջությամբ նոր նախագիծ՝  նոր հայացքներով ու  նոր մոտեցումներով, դրանում արտացոլված  են   միջազգային լավագույն փորձը, ինչպես նաև  Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից ընդունված նախադեպային որոշումներում հայտնած դիրքորոշումները:  Բայց միաժամանակ կան նաև խնդրահարույց կարգավորումներ: «Մեր դիրքորոշումն է՝   չի կարող լինել որևէ կարգավորում, որը խնդրահարույց է մարդու իրավունքների տեսանկյունից:  Նույնիսկ մեկ խնդրահարույց կարգավորում  մարդու իրավունքների տեսանկյունից անընդունելի է ժողովրդավարական հասարակությունում, այդ թվում նաև՝  Հայաստանի Հանրապետությունում»,- ասաց Ա.Վարդևանյանը՝ հիշեցնելով, որ ՀՀ  Սահմանադրությունը  հստակ ամրագրել է, որ պետությունը սահմանափակված է մարդու իրավունքներով և որ  մարդու իրավունքները հանդիսանում են անմիջականորեն գործող  նորմեր: 

Մտահոգություններից առաջինն, իհարկե, անձանց, այսպես կոչված՝  խոստովանական ցուցմունքների դատական դեպոնացման ինստիտուտն է, որն արդեն հասարակական լայն հնչեղություն է ստացել: Դատական դեպոնացման ինստիտուտն ինքնին նորամուծություն էր  առհասարակ հետխորհրդային տարածքի երկրներում, սակայն Պաշտպանի աշխատակազմի կողմից իրականացված ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ հիմնականում դատական դեպոնացման են ենթարկվում  վկայի ցուցմունքները, եթե  հնարավոր է, վկային այլևս չհանդիպեն՝  վկան լքի երկիրը,  կամ ունենա առողջական խնդիրներ ու դժվարություն լինի իր համար դատարան ներկայանալը, և այլն: Այդ տեսանկյունից, իհարկե, ըստ Ա.Վարդևանյանի,  արդյունավետ է դեպոնացնել նրա ցուցմունքը նախաքննության փուլում՝  դատաքննության փուլում  պատրաստված լինելու համար:  Սակայն  մեղադրյալի խոստովանական  ցուցմունքը դեպոնացնելու մտահղացումը ինքնին  անձի նկատմամբ ֆիզիկական ու հոգեբանական ճնշումների ռիսկ է պարունակում  և  նպաստում համապատասխան ռիսկային մթնոլորտի ձևավորմանը, ինչն արդեն իսկ խնդրահարույց է: «Վկայի ցուցմունքի դեպոնացումը առկա է մի շարք եվրոպական երկրներում՝ Գերմանիա, Իտալիա, այդ տեսանկյունից մենք խնդիր չենք տեսնում,  բայց մենք խնդիր տեսնում ենք մեղադրյալի ցուցմունքների, այն էլ՝ խոսոտովանական ցուցմունքների,  դեպոնացման մեջ: Առհասարակ միջազգային փորձը գնում է այն ուղղությամբ, որ նման եզրույթը՝ «խոստովանական ցուցմունքներ», գնալով կիրառելի չէ, պրակտիկ չէ, ակտուալ չէ  մրցակցային դատավարության պարագայում, իսկ ՀՀ-ում քրեական դատավարությունն այդպիսինն է, և նոր օրենսգրքով նույնպես այդպիսին է լինելու»,- ասաց   Մարդու  իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմի իրավական վերլուծության վարչության պետը՝ մտահոգիչ համարելով, իր բնորոշմամբ՝  «այդ  հետքայլը»:   Խնդրահարույց է լինելու նաև դատավորների  կողմից ինստիտուտի կիրառումը՝  դեպոնացումը կատարվում է դատավորի ներկայությամբ, «երևի թե հերթապահ դատավորներ պետք է լինեն»: 

Մարդու իրավունքների պաշտպան Կարեն Անդրեասյանն անընդունելի ու խիստ մտահոգիչ է համարում Քրեական դատավարության օրենսգրքի այն կարգավորումն, ըստ որի ծանր և  առանձնապես ծանր հանցագործությունների մեջ մեղադրվող անձանց  նկատմամբ   սկզբնական կալանք  որոշելու հարցը քննարկելիս պետական պաշտոնատար անձինք պարտավորություն չեն ունենալու հիմնավորել նման միջնորդությունը:  Դա չի բխում  թե՛ Սահմանադրությունից,  թե՛  Մարդու իրավունքների եվրոապական կոնվենցիայից և թե՛  Մարդու իրավունքների մի շարք նախադեպային,  այդ թվում՝   ՀՀ-ի  դեմ կայացրած որոշումներից: ՄԻԵԴ-ի  հստակ դիրքորոշումն է՝   կալանավորումը որպես խափանման միջոց  բոլոր դեպքերում առանց բացառության՝  ներառյալ նաև ծանր կամ առանձնապես ծանր հանցագործությունների մեջ մեղադրվող անձանց դեպքում, պետք է լինի հիմնավորված, հակառակ դեպքում՝   դա հանգեցնում է անձի իրավունքների խախտմանը: «Եթե պաշտոնատար անձը կալանավորման միջնորդություն ներկայացնելիս  չի ներկայացնում որևէ հիմնավորում, այդ դեպքում ինչպես պետք է հակառակ կողմը պաշտպանվի դրանից, ինչպես պետք է  վերաքննիչ բողոքում հակափաստարկ ներկայացնի, եթե չկա   փաստարկ»,- նկատեց  Ա.Վարդևանյանը՝  հավելելով՝  «ստացվում է, որ գործընթացը ֆորմալ բնույթ  է կրելու»: 

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքով չի հստակեցվում  նաև անչափահասներին առերես հարցաքննելու կարգը, այսինքն՝ այն իրականացվում   է ընդհանուր կարգի շրջանակներում: Մինչդեռ պետք է հաշվի առնել անչափահասների հոգեկան վիճակը առերեսման ժամանակ, եթե հատկապես անչափահասը տուժող է, իսկ նրա հետ առերեսվողը՝ մեղադրյալ՝  անչափահասն այդ դեպքում  կարող է վերապրել ցավը, ապրումները, իրավունքների խախտումները,  որոնք տեղի էին ունեցել հանցագործության հետևանքով: Եվրոպայի խորհրդի,   ՄԱԿ-ի  համապատասխան փաստաթղթերով  արգելվում է  անչափահասի նկատմամբ նման վերաբերմունքը՝  այսպես կոչված՝  «double victimization»-ը,  և այդ հարցի  չկարգավորված լինելը ինքնին հանգեցնում է անչափահասների իրավունքների ոչ պատշաճ պաշտպանության: 

Ա.Վարդևանյանը մի կողմից ողջունում է, որ նախագիծը մշակած  արդարադատության նախարարությունը փորձ է արել ընդլայնել փաստաբանների լիազորությունները, սակայն մյուս կողմից՝   մտահոգիչ է համարում, որ նախագծում բացակայում են իրավական  կարգավորումները, թե  ինչպես պետք է փաստաբանները օգտվեն նոր հնարավորություններից, նոր իրավունքներից: «Ազգային ժողովում քննարկումների ակտիվ փուլի ընթացքում  մենք դա նույնպես կբարձրաձայնենք»,- ասաց Ա,Վարդևանյանը՝  կարևորելով փաստաբանների առանցքային դերակատարությունը հատկապես քրեական դատավարությունում: Պատահական չէ, որ Մարդու իրավունքների պաշտպանը վերջերս դիմում է ներկայացրել ՍԴ  ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 73-րդ  հոդվածի՝  Պաշտպանի իրավունքներն  ու պարտականուիթյունները,  կարգավորումների վերաբերյալ: Պաշտպանն վիճարկում է  պաշտպանի իրավունքների տեսանկյունից մի կարգավորումը, դիմումը Սահմանադրական դատարանը քննության կառնի հոկտեմբերի 8-ին: 

Կարեն Անդրեասյանը դեռևս 2012թ.  հոկտեմբերի 30-ին է ոլորտի շահագրգիռ մարմինների ղեկավարներին ներկայացրել  իր մտահոգություններն ու դիտողությունները:  ԱԺ իրավաբանական վարչությունից ի պատասխան Պաշտպանը ստացել է  իր  առաջարկությունների վերաբերյալ հստակ դրական եզրակացություն,   դրական արձագանք  է  ստացվել նաև գլխավոր դատախազությունից: Իսկ արդադատության նախարարության յուրօրինակ արձագանքն  է  եղել  այս տարվա հունվարին  լրամշակված նախագիծ ներկայացնելը, դրանում տեղ էին գտել որոշ փոփոխություններ՝ Պաշտպանի առաջարկությունների հիման վրա: 

Քրեական դատավարության շրջանակներում, եթե անձը դիմում է  բժշկական օգնություն ստանալու կամ առողջական վիճակը պարզելու համար փորձաքննություն նշանակելու համար, ապա Պաշտպանի առաջարկությամբ, դա իրականացվում է յուրաքանչյուր պահի՝ սկզբնական տարբերակում օգտագործվում էր «յուրաքանչյուր փուլում» բառակապակցությունը, պարզ չէր, թե  որ պահից է  սկսվում և որ պահին է ավարտվում այդ փուլը: 

Լրամշակված տարբերակում տեղ է գտել նաև Պաշտպանի առաջարկությունը  հստակեցնելու բերման ենթարկվածի կարգավիճակն ու իրավունքները՝  իր ազատության սահմանափակման պահից սկսած:  Ըստ այդմ,  այդ կարգավիճակն ունեցող անձն ունի  լռելու, փաստաբան ունենալու իրավունքի և բերման ենթարկվելու պատճառի  մասին տեղեկացված լինելու իրավունք: Ի դեպ, այդ մասին Վճռաբեկ դատարանը նախադեպային որոշում է ընդունել, սակայն այն քրեական դատավարությունում կարգավորված չէր և    բազմաթիվ էին   դեպքերը, երբ այդ նախադեպային որոշմամբ սահմանված կարգավորումները չէին պահպանվում համապատասխան պաշտոնյաների կողմից: 

Հեղինակ` Սոնա Մաշուրյան