Փաստ ինֆո

Հանրային մեղադրանքի դեպքերում քրեական վարույթ կարող է իրականացվել առանց տուժողի բողոքի առկայության։ Նման դիրքորոշում է հայտնել Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանը՝ Ջանկովիչն ընդդեմ Խորվաթիայի գործով։

Դիտարկվող գործով Եվրոդատարանը Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի ներքո քննարկել է երկու մասնավոր սուբյեկտների փոխհարաբերություններին նախաքննական մարմնի միջամտության, բողոքի բացակայության պարագայում քրեական հետապնդման իրականացման իրավաչափությանը վերաբերող հարցեր։

Մասնավորապես, դատարանն անդրադառնալով Խորվաթիայի օրենսդրությամբ նախատեսված հանրային և մասնավոր մեղադրանքի գործերի քննության տարբերակված մոտեցմանն, այն ամբողջովին ընդունելի է համարել: Իրավաչափ են համարվել այն իրավիճակները, երբ կատարված հանցագործությունը քննվում է հանրային մեղադրանքի կարգով: Ջանկովիչն ընդդեմ Խորվաթիայի գործով Դիմումատուն փաստարկ էր ներկայացրել, որ իր` Կոնվենցիայով երաշխավորված իրավունքները կարող էին երաշխավորվել, եթե պետությունն իր դեմ կատարված արարքը դիտարկեր որպես հանրային մեղադրանքի գործ, մինչդեռ դիտարկել էր որպես մասնավոր մեղադրանքի գործ: Դատարանը գտել էր, որ Կոնվենցիան չի նախատեսում բոլոր տիպի հանցագործություններով հանրային մեղադրանքի հիման վրա քրեական վարույթ իրականացնելու հնարավորություն, և հանրային կամ մասնավոր մեղադրանքի կարգով քննվող գործերի շրջանականի հստակեցումը պետության գնահատման հայեցողության շրջանակներում է: Հետևաբար, հանրային մեղադրանքի հիման վրա, առանց տուժողի բողոքի առկայության վարույթ իրականացնելը լիովին համապատասխանում է Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի դրույթներին:

Ավելին, Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածն ամրագում է պետության պոզիտիվ պարտականությունը` հարգելու, պաշտպանելու և ապահովելու մարդու իրավունքները: Պոզիտիվ պարտականությունների տեսությունը ընդլայնել է կոնվենցիայի դրույթների կիրառությունը` ներառելով մասնավոր սուբյեկտների միջև առաջացող հարաբերությունները, որն այլ կերպ կոչվում է Կոնվեցիայի գործողության հորիզոնական ազդեցություն: Այն դեպքում, երբ պետությունն ունակ չէ կանխելու անհատների կողմից այլ անձանց իրավունքների խախտումները կամ պատժելու կատարողներին, պետությունը կարող է պատասխանատվության կանչվել պոզիտիվ պարտավորությունները խախտելու համար:

Թեև Կոնվենցիայի հիմնական դրույթների նպատակը անձի պաշտպանությունն է պետական իշխանության մարմինների կամայական միջամտությունից, Կոնվենցիան նաև պարունակում է դրական պարտավորություններ անձի իրավունքների նկատմամբ հարգանքն ապահովելու համար:

Եվրոպական դատարանը բազմիցս կարևորել է սեփականության իրավունքի նշանակությունը և նշել, որ այդ իրավունքի իրական և արդյունավետ իրականացումը պայմանավորված է ոչ միայն պետության միջամտության բացակայությամբ, այլ նաև պահանջում է պաշտպանության դրական միջոցառումներ: Սեփականության պաշտպանության դրական պարտավորության առաջացումն անխուսափելի է բոլոր այն դեպքերում, երբ կա ուղիղ կապ իրավունքի իրականացման և այն միջոցների ձեռնարկման միջև, որոնք անձը կարող է ողջամտորեն սպասել իշխանության մարմիններից: Հետևաբար, սեփականությանը սպառնացող ռիսկերի վերացման ուղղությամբ միջոցառումների չիրականացումը այդ իրավունքի պաշտպանությունը դարձնում է առերևույթ և խախտում է գույքից անարգել օգտվելու իրավունքը:

Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածն առանձին կամ Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի հետ համատեղ մեկնաբանելիս Եվրոպական դատարանը դուրս է բերում պետության արդյունավետ քննություն իրականացնելու պարտականությունը, որը չի կարող կախվածության մեջ դրվել այնպիսի գործոններից, ինչպիսին է տուժողի բողոքի առկայությունը: Օրենքով պաշտպանվող շահերին վնաս պատճառելու փաստի ուժով (ipso facto) առաջ է գալիս արդյունավետ քննություն իրականացնելու և հանցանք կատարած անձանց բացահայտելու պետության դատավարական պարտականությունը:

Հեղինակ` Արեգնազ Ասատրյան