Փաստ ինֆո

«Փաստինֆո» գործակալության հարցերին է պատասխանում ռազմական փորձագետ Դավիթ Ջամալյանը

- Եթե յուրաքանչյուր տարի ապրիլ ամսին հայ հանրույթը համախմբվում է ցեղասպանության տարելիցի առիթով, ապա մայիսը մեզանում ընկալվում է որպես հաղթանակների ամիս` այս համատեքստում միավորելով հայությանը: Այս երկու միավորող գործոններից ո՞րն է առավել ազդեցիկ և որքանո՞վ ենք մենք` հայերս կարողանում օգուտներ քաղել այդ համախմբումներից:

-Անկասկած, ցեղասպանությունը նույնպես միավորիչ ներուժ ունի և կարծում եմ` այդ ներուժը պիտի առավելագույնս օգտագործել: Կա հայտնի ճշմարտություն, թե մարդիկ միավորվում են վտանգի պահին: Այս առումով անցում կատարելով ռազմաքաղաքական իրավիճակին, պիտի շեշտել, որ ցեղասպանությունն այսօր, ցավոք, անցյալ չի:

Մենք հիմա փաստորեն ապրում ենք ցեղասպանության մթնոլորտի մեջ և այն, որ մեր շուրջն ստեղծված է այդօրինակ մթնոլորտ, ակնհայտ փաստ է: Դրա վրա աչք փակելը նշանակում է մեզ դատապարտել նոր ցեղասպանության: Ի վերջո, հայերի ցեղասպանությունը չէր լինի, եթե բոլորը գիտակցեին թուրքից բխող վտանգն այն ժամանակ՝ միավորվելով, կազմակերպված լինելով: Այժմ էլ այդ վտանգը կա, ուստի միավորվելու կարիք, հիմա, առավել քան երբևէ ունենք:

Մի կողմից՝ ցեղասպանությունն անցյալ է, որովհետև այսօր, Արցախի հաղթանակից հետո մեր առջև է ուժեղ հայի տեսակը, ինչը նշանակում է թուրքական նկրտումները չեն իրականանա: Բայց միևնույն ժամանակ, մեր շուրջն առկա է հայատյացության միջավայր: Այս համատեքստում, ի դեպ, շատ կարևոր դրսևորում է Ռամիլ Սաֆարովի կերպարը: Հարց է ծագում` արդյոք նախագահ Ալիևը կգնար այդ կերպարի հերոսացմանը, եթե վստահ չլիներ, որ իր այդ քայլն ընդունելի է հայրենակիցների համար: Բնականաբար` ոչ:

Այն, որ թուրք հասարակության մեջ ռամիլսաֆարովների պահանջարկ գոյություն ունի, ակնհայտ է: Ալիևը շատ լավ հասկանում էր, որ դա ընկալելի , իրենց համար միավորիչ քայլ է: Հայատյացությունը մշտական պահանջարկ ունի Ադրբեջանում, այսինքն, ռամիլսաֆարովների հասարակության հետ գործ ունենք: Իսկ սա հուշում է, որ Ադրբեջանում հայ սպանելը ևս արժեքային համակարգի մաս է: Պետք է կույր լինել այս վտանգը չնկատելու համար:

-Մենք պարբերաբար պաշտոնական Բաքվի կողմից լսում ենք Արևմտյան Ադրբեջանի մասին նրանց հորինած լեգենդը, որն այդ երկրի նախագահի մակարդակով է շրջանառության մեջ դրվում: ` Ըստ ձեզ, այս անհեթեթությանն ի՞նչ կերպ պիտի արձագանքել, և կամ՝ արձագանքել, թե՞ ոչ…

-Այդ եզրույթն առաջին հայացքից ժպիտ կարող է առաջացնել, ցնդաբանություն թվալ, բայց սա զավեշտ ու ցնդաբանություն չի, սա արդեն ձևակերպված էթնոքաղաքական նպատակ է: Այլ խնդիր, որ այն այսօր իրականանալի չի, քանի որ կա ազատագրված Արցախ: Բայցև փաստ է՝ այժմ հարևան պետությունում մի սերունդ մեծանում է՝ «Արևմտյան Ադրբեջան» դոկտրինը կրելով, ինչը շատ համահունչ և հաճելի է թուրքի ականջին: Ի դեպ, Արևմտյան Ադրբեջան ասվածի ակունքները դեռևս Հեյդար Ալիևից են գալիս: Նրանք ամբողջ հայապատկան Հայաստանն են դիտարկում դրա տակ: Սա վկայում է, որ թուրքերը մեզ այս տարածաշրջանում չեն դիտարկում, ինչը փաստվում է մեր հանդեպ խորքային անհանդուրժողականությամբ, ցեղասպանության պատրաստակամությամբ…

-Ասել է, թե՝ նրանց մտքում ցեղասպանության գաղափարը մշտապես նստա՞ծ է:

- Տեսեք, հաճախ կարելի է լսել հայերիցս՝ «մենք դատապարտված ենք ապրել թուրքերի շրջապատում» միտքը: Հոգեբան Ալբերտ Նալչաջյանն այս առումով հստակ տեսակետ ունի: Ըստ այդմ, նա նկատում է` իսկ այդ հարցադրումը Ադրբեջանում կամ Թուրքիայում կա՞: Թուրքերն իրար մեջ ասու՞մ են` մենք հայերի հետ դատապարտված ենք ապրելու: Այս միտքը կա՞ նրանց ընկալումներում :

-Փաստորեն` ոչ, այլապես ինչպես կարող էին ադրբեջանցիները Արևմտյան Ադրբեջանի առասպելը հորինել: Այս համատեքստում մեկ այլ հարց՝ ինչպես հարաբերվել ադրբեջանցի - թուրքի հետ, ի վերջո, ճակատագրորեն մեր հարևանը մեր թշնամին է:

- Այո, մենք դատապարտված ենք ապրել այս տարածաշրջանում, ի հեճուկս թուրքերի, ովքեր մեզ չեն տեսնում այստեղ: Հետևությունը մեկն է` «թուրքը մնում է թուրք» ճշմարտությունը եղել և մնում է ակտուալ: Իհարկե, սա չի նշանակում, թե թուրքերի հետ չպիտի հարաբերվենք: Պարզապես զգոնությունը երբեք չկորցնելով` պիտի հարաբերվենք ուժի դիրքերից՝ մեր ուղեղում միշտ ունենանալով «թուրքը մնում է թուրք» բազմիցս փորձված միտքը: Իսկ հարաբերվել ուժի դիրքերից, նշանակում է՝ ունենալ այնքան ռազմական ներուժ, որը թույլ չի տա, որ ադրբեջանաթուրքական ծավալապաշտական նկրտումնեռրը դառնան իրականություն: Այսինքն այնպիսի ներուժ, որն անիրականանալի կդարձնի բոլոր հնարավոր ագրեսիվ պլանները թե՛ Բաքվում, թե՛ Անկարայում: Թուրքերն այսօր իրենց պլանները փորձում են իրականացնել Ադրբեջանի միջոցով:

- Վերջին տարիներին հայ հասարակության շրջանում առավել հաճախ է թևածում քաղաքակիրթ Թուրքիայի, քաղաքակրթված թուրքի տեսլականը…

Ի վերջո, մեծ հաշվով` նրանց մարդաբանական տեսակը կարո”ղ է փոխվել:

-Հայի տեսակը ժխտող, նվաճողական տեսակին զուգահեռ, որը շատ արագ կդառնա ցեղասպան տեսակ, կա մի այլ` ավելի քաղաքակիրթ, բարոյական տեսակ, ի դեպ, միշտ էլ կլինեն բացառություններ, բացառիկ թուրք մտավորականներ: Այլախոհի կարգավիճակում գտնվող այդ երկրորդ տեսակը միավորված է թուրք հանրույթի մեջ: «Թուրքը մնում է թուրք» ասելով, բնականաբար, ես նկատի ունեմ նաև այդ փոքրամասնություն տեսակը:

Ինչ խոսք, դժվար է զանազանել, թե ով է հոժարակամ զղջացողը, ով է միսիա կատարում, բայց որ հոժարակամ զղջացողի կերպարի տակ միսիոներներ եկել են Հայաստան ու կգնան` փաստ է: Ահավասիկ, նրանցից մեկն էր Մեհմեդ Ալի Բիրանդը, որը վերջերս մահացավ: Մարդ, որը եկել և ներկայանում էր այլախոհի կերպարով, ցեղասպանություն բառն էլ գործածում էր: Բայց նրա միտքը, մեսսիջը, որքան հետևել և կարողացել եմ վերլուծել, այսպես կոչված սիմվոլիկ զիջման գաղափարի զարգացումն էր: Ասում էր` գիտեք, ինչ, դուք Աղդամի կողքին մի փոքր բան տվեք, որ մենք կարողանանք թղթային հիմք ունենալ արտաքին հարցերի հանձնաժողովում՝ արձանագրություններն առաջ տանելու համար:

Ցավն այն էր, որ մեզանում քաղաքական մտքի այդ տհասությունը լուրջ ընդունողներ եղան: Մի դեպքում՝ ծայրահեղ մեկը, մեկ այլ դեպքում՝ խորամանկ-նրբանկատ Մեհմեդ Ալի Բիրանդը՝ հայտնի լրագրող, բայց նրանք բոլորն էլ առաքելություն ունեն՝ իրենց ազգի համար պետքական գործ են անում: Թուրքի ժպիտներին մենք միշտ խաբվում ենք:

-Ի դեպ, տարիներ շարունակ «հող զիջելու»՝ մեկ Մեղրին ու Զանգեզուրը, մեկ այլ դեպքում՝ ազատագրված հայրենիքի տարածքները հանձնելու, տալու մասին աղաղակողներն այսօր մի տեսակ լռել են: Ինչո”վ եք պայմանավորում:

- Հող զիջել-չզիջելու դիսկուրսը փակված է այսօր, նկատեմ, որ ժամանակին ամեն կերպ վարկաբեկվում էր «ոչ մի թիզ հող» սկզբունքը: Այն դիտարկվում էր որպես ծայրահեղականություն: Փոխարենը`ստրկամտությունը, թուլակամությունը պրագմատիզմ էր որակվում: Իսկ այսօր եթե որևէ մեկը հանկարծ որոշի հողեր զիջել, նա կբախվի համաժողովրդական ալիքին: Արցախում հաճախ եմ լինում, գոնե այսօր Կովսականի, Քաշաթաղի, Քարվաճառի բնակիչը չի ելնելու իր հողից, ավելին, այս տարածքներում 2009-ից բնակչության աճ կա: Մոտ 18 հազար հա տարածք են մշակում Քաշաթաղում: 30 ընտանիք սիրիահայեր են եկել,տ ուն են կառուցում, այգիներ հիմնում, 200 հա տարածք են վերցրել, մշակում են: Փառք Աստծո, Արցախի իշխանությունների կողմից արտոնություններ են նրանց տրվում: Տեսեք, մեկ հեկտարի վարձակալության համար տարեկան 6000 դրամ գումար են վճարում, ինչը գրեթե ձրի է: Ամեն կերպ աջակցում են` բազմազավակներին տնով ապահովում: Որ գյուղում եղանք` ինչ-որ բան կառուցվում էր, ինչ-որ բան առաջիկայում պիտի կառուցվի: Իսկ սա վկայում է, որ «հող» չտալու դիրքորոշումն արդեն Երևանում էլ է ամրապնդվել:

Այսինքն, թուրքի հետ խաղաղ ապրելու համար պետք է ուժ ունենալ, մեզ ուժ տվող գործոններից մեկը Արցախն է` իր տարածքով, կոնֆիգուրացիայով, բանակով… Եվ այն գումարները, որ բանակի, Արցախի սահմանամերձ գյուղերը շենացնելու համար են ներդրվում, հեռահար ռազմավարական ծախսեր են, որոնց պիտի ամեն կերպ նպաստենք: Եթե ցեղասպանություն չենք ուզում, կամենում ենք արժանապատիվ ապրել մեր հայրենիքում, ուրեմն, պիտի գումարներ չխնայենք երկրի պաշտպանունակությունն ամրապնդելու ուղղությամբ:

Հեղինակ` Անահիտ Եսայան