Փաստ ինֆո

Վերջին տասը տարվա կտրվածքով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի միայն մի քանի վճիռներ են համակարգային առումով լուրջ ազդեցություն ունեցել Հայաստանի վրա, մնացած դեպքերում մինչ վճռի կայացումը Հայաստանում համակարգային խնդիրը լուծված է լինում: Այս մասին «Փաստինֆո»-ի թղթակցի հետ զրույցում հայտարարեց միջազգային իրավունքի մասնագետ Արա Ղազարյանը:

Համակարգային առումով անցյալ տարի բարոյական վնասի նյութական փոխհատուցման ինստիտուտին առնչվող երկու կարևոր որոշումներ են ընդունվել: Մանկահասակ երեխայի բռնաբարության ու սպանության մեղադրանքով 15 տարվա ազատազրկման դատապարտված և 5,5 տարի ազատազրկում կրելուց հետո արդարացված Արմեն Պողոսյանն ու իր մայրը Հայաստանում ստացել էին 6 մլն դրամի փոխհատուցում՝ նյութական վնասի դիմաց, իսկ բարոյական վնասի հատուցման պահանջը մերժվել էր, քանի որ Հայաստանում չկա բարոյական վնասի հատուցման ինստիտուտ, այդ հիմքով էլ երիտասարդը դիմել էր Եվրադատարան:

ՄԻԵԴ-ը, Արա Ղազարյանի գնահատմամբ, մի շատ կարևոր եզրահանգում կատարեց այս գործով, որը դարձավ նախադեպային՝ արդեն իսկ այն փաստը, որ ազգային օրենսդրությունը չի սահմանում բարոյական վնասի նյութական փոխհատուցման հնարավորություն, խախտում է Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի թիվ 7 –րդ արձանագրության 3-րդ հոդվածը՝ փոխհատուցում սխալ դատապարտման դեպքում, և 5-րդ հոդվածի 5-րդ մասը՝ պետք է տրամադրել փոխհատուցում, եթե ազատությունից զրկելը կատարվել է օրենքի խախտումով կամ անիրավաչափ է եղել: «Դա նշանակում, է, որ այդ դատական ակտից հետո մեր պետությունը պարտականություն ունի, որպեսզի մտածի, թե ինչպես վերականգնի Ա.Պողոսյանի խախտված իրավունքները՝ ՄԻԵԴ-ը սահմանեց, որ նրան պետք է վճարել 30 հազար եվրոյի չափով փոխհատուցում և պետք է մտածել՝ ինչպես անել, որ նման խախտումներ այլևս չկրկնվեն»,- ասաց Ա.Ղազարյանը: Նա պարզաբանեց, որ Հայաստանն արդեն պարտավոր է քաղաքացիական օրենսդրության մեջ ամրագրել դրույթն, ըստ որի անձն իրավունք ունի բարոյական վնասի դիմաց պահանջել նաև նյութական փոխհատուցում:

«Խաչատրյանն ու այլոք» ընդդեմ Հայաստանի գործով ՄԻԵԴ որոշումը վերաբերվում էր մի խումբ եհովականների՝ նրանք հրաժարվել էին այլընտրանքային զինվորական ծառայությունից, ենթարկվել քրեական հետապնդման, ապա արդարացվել: Քաղհայցի ուժով դիմել էին խափանման միջոց կալանքի դիմաց բարոյական վնասի փոխհատուցում ստանալու պահանջով, ինչը ներպետական դատական ատյանների միջոցով չէին կարողացել ստանալ: ՄԻԵԴ-ն այս գործով արձանագրել էր, որ արդեն այն հանգամանքը, որ պետությունը քաղաքացիներին իրավունք չի տալիս բարոյական վնասի փոխհատուցման ստանալ, դա Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 5-րդ մասի խախտում է: Այսպիսով, և՛ մինչդատական, և՛ դատապարտվելուց հետո անօրինական կերպով կալանքի տակ գտնվելու դեպքում քաղաքացին իրավունք ու հնարավորություն ունի ստանալ փոխհատուցում ոչ նյութական վնասի փոխհատուցում: «Մեր պետությունը այլ ելք չունի, քան այդ իրավունքը սահմանել օրենսդրությամբ, որովհետև եթե պետությունը դա չանի, դա կանեն փաստաբանները»,- ասաց Արա Ղազարյանը՝ հավելելով՝ ՄԻԵԴ-ն էլ եթե տեսնի, որ Հայաստանը չի ուզում այդ իրավունքը սահմանել՝ փոխհատուցման չափերը կավելացնի: «Երբ որևէ երկիր չի կատարում ՄԻԵԴ որոշումը, և խախտումը սկսում է դառնալ համակարգային, կրկնվող խախտում, ՄԻԵԴ-ը պետության գումարային պահանջի չափը գնալով մեծացնում է՝ ճնշման եղանակ է, որ ի վերջո պետությունը այդ որոշումը կատարի և նման խախտումները վերացվեն»:

Այդպես եղավ, օրինակ, Ուկրաինայի դեպքում՝ երկիրը հրաժարվում էր կատարել ՄԻԵԴ վճիռները, մասնավորապես, կալանավայրում արգելված անմարդկային վերաբերմունքի՝ ծեծ, խոշտանգում, վերաբերյալ, ՄԻԵԴ-ը դեկտեմբերին կայացրեց «Կարապետ ու այլոք ընդդեմ Ուկրաինայի» գործով որոշում, որով սահմանեց 430 հազար եվրո փոխհատուցում որպես բարոյական և նյութական փոխհատուցում տասնյակից ավելի դիմողների համար: Նախկինում Ուկրաինայի դեմ ավելի ցածր չափերի փոխհատուցման որոշումներ էին կայացվում: