Փաստ ինֆո

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանում՝ դատավոր Դանիել Խաչատրյանի նախագահությամբ, քննվում է հեղինակային իրավունքների ճանաչման վերաբերյալ ընդդեմ ինքնուս երգահան Հասմիկ Մանասերյանի երաժիշտ, բանաստեղծ ու երգերի հեղինակ Սեդրակ Հովհաննիսյանի ներկայացրած հայցադիմումի գործը:

Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների դատարանը՝ դատավոր Գայանե Կարախանյանի նախագահությամբ, 30.11.2012թ. վճռով մերժել էր հայցադիմումը՝ «հայցի հիմքում ընկած փաստական հանգամանքները Սեդրակ Հովհաննիսյանի կողմից ապացուցված չլինելու» պատճառով։

Ըստ հայցվոր Սեդրակ Հովհաննիսյանի՝ 1960-ական թվականներից իրեն ճանաչում է երաժշտասեր հասարակությունը ոչ միայն մեր հանրապետությունում, այլև Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի գրեթե բոլոր հայաշատ վայրերում, իրեն ճանաչել ու ընդունում են անվանի մասնագետ երաժիշտները` կոմպոզիտորներ, ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչներ, ՀՀ ժող. արտիստ Մարտին Վարդազարյանը, Երվանդ Երզնկյանը, դուդուկահար Ջիվան Գասպարյանը, Սերգեյ Կարապետյանը, գրող-լրագրող ու հրապարակախոս Հրաչյա Մաթևոսյանը, ԵՊՀ պրոֆեսոր Սամվել Մուրադյանը և շատ այլ անվանիներ։ Ժամանակին իր նվագը լսելու են եկել Պարույր Սևակը, Համո Սահյանը, Հրաչյա Հովհաննիսյանը, իրեն է բախտ վիճակվել «ընկերների հետ գեղեցկացնելու շատ հարսանիքներ ու ուրախություններ, այդ թվում և երջանկահիշատակ Լուսինե Զաքարյանի և Խորեն Պալյանի հարսանիքը»։

Գրել է 65-ից ավելի երգեր և մի շարք երգերի երաժշտություն ու նպատակադրվել էր` երբ 100-ը լրանա, «100 երգ» խորագրով երգարան հրատարակի, «բայց արի ու տես, որ այս ընթացքում իր ստեղծագործությունները շատանալու փոխարեն «պակասել են», քանի որ նրանցից 8-ը՝ «Ծաղիկներ», «Մթնշաղ է իջել», «Այն գիշեր դու խոստացար», «Էլ քեզ չեմ սիրում», «Ծաղիկներս ում նվիրեմ», «Պետք չէ սիրելիս պետք չէ», «Մի գնա մի գնա», «Դու նորից ես գալի», գրագողության առարկա են դարձել»։

1965 թ. ապրիլին հեռուստաօպերատոր Սուրեն Մուրադյանը Սեդրակ Հովհաննիսյանին տվել է մի կլոր սկավառակով ձայներիզ, որի վրա գրանցված էին այն ժամանակ ԵՊՀ բանասիրական ֆակուլտետի ուսանողուհի Հասմիկ Մանասերյանի վերոհիշյալ ոտանավորները, հայցվորն էլ այդ ժամանակ ստեղծել է մեղեդիները և բառերը փոխելով` հարմարեցրել այնպես, ինչպես այսօր լսում են ունկնդիրները։

Հայցվորը պնդում է, որ վերոգրյալից հետևում է, որ ինքն է վերոհիշյալ ստեղծագործությունների հեղինակը, քանի որ հենց նա է ստեղծել և իր երգչախմբով առաջինը դրանք կատարել ու հասանելի դարձրել երրորդ անձանց։ Ուստի, ըստ հայցվորի, պատասխանող Հասմիկ Մանասերյանի կողմից խախտվել են հեղինակային իրավունքի և հարակից իրավունքների մասին ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդվածը, որում նշվում է. «Հեղինակային իրավունքը հեղինակի բացառիկ անձնական ոչ գույքային և բացառիկ գույքային իրավունքներն են իր ստեղծագործության նկատմամբ», 12-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ա, բ և դ կետերը մասնավորապես` «ստեղծագործության հեղինակ ճանաչվելու (հեղինակության իրավունք)», «ստեղծագործությունն իր անվամբ, կեղծանվամբ կամ անանուն օգտագործելու կամ այդպիսի օգտագործումը թույլատրելու (հեղինակի անվան իրավունք)» և «ստեղծագործությունը ցանկացած ձևով առաջին անգամ հրապարակելու կամ այդ իրավունքը այլ անձի վերապահելու (հրապարակման իրավունք)», 15-րդ հոդվածը` ձայնագրելով երգերը և տարածելը, որը սույն օրենքի իմաստով տարածում է համարում ստեղծագործության բնօրինակը կամ օրինակները շրջանառության մեջ դնելը վաճառքի կամ սեփականության իրավունքի փոխանցման այլ միջոցներով, ինչպես նաև դրանց ներմուծումը, և 39-րդ հոդվածը։ Հիմք ընդունելով 65 հոդվածի 4-րդ մասը` համաձայն որի «Ուրիշի ստեղծագործությունից մտքեր, հատվածներ քաղելը առանց դրանց ստեղծագործական վերամշակման և առանց ձեռքբերման սկզբնաղբյուրի նշման և որպես իրենը ներկայացնելը կամ ստեղծագործությունն ամբողջությամբ իր անունով ներկայացնելը համարվում է գրագողություն»: «Հասմիկ Մանասերյանի կողմից կատարվածը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ գրագողություն»,- գտնում է հայցվորը և պահանջում ՀՀ-ում գործող զանգվածային լրատվության միջոցներով պատասխանողի հաշվին հրապարակել վճռի եզրափակիչ մասը՝ վերը նշված ստեղծագործությունների նկատմամբ հեղինակային իրավունքի ճանաչման հատվածով:

Պատասխանողի ներկայացուցիչները՝ առարկելով հայցի դեմ, հայտնել են, որ ըստ փորձագետ Վ.Տիգրանյանի եզրակացության, Հ. Մանասերյանի «Ծաղիկներ» երգը օրիգինալ ստեղծագործություն է։ Նույնաբովանդակ փորձագիտական եզրակացություններ են տրվել նաև «Մթնշաղ է իջել», «Այն գիշեր դու խոստացար», «Ծաղիկներս ում նվիրեմ», «Մի գնա, մի գնա», «Դու նորից ես գալիս», «Էլ քեզ չեմ սիրում» և «Պետք չէ սիրելիս, պետք չէ» երգերի վերաբերյալ: Ավելին, ՀՍՍՀ Կուլտուրայի մինիստրության Կուլտլուսաշխատանքի և ժող. ստեղծագործության հանրապետական գիտամեթոդական կենտրոնի կողմից 03.04.1985թ. տրվել է թիվ 20 վկայականն առ այն, որ Հասմիկ Մանասերյանը հանդիսանում է ինքնուս երգահան, Հասմիկ Մանասերյանի ստեղծագործական գործունեությանը նվիրված բազմաթիվ հոդվածներ են տպագրվել տարբեր թերթերում` սկսած 1960-ական թթ., որոնց բովանդակության ուսումնասիրությունից ակնհայտ է դառնում, որ հիշյալ ստեղծագործությունների և խոսքերի, և մեղեդիների հեղինակը Հասմիկ Մանասերյանն է:

Համադրելով իրավանորմերը և գործով առկա փաստերը` դատարանը գտել է, որ Հասմիկ Մանասերյանը դեռևս 1967 թվականից «Ծաղիկներ, ծաղիկներ», «Մթնշաղ է իջել», «Այն գիշեր դու խոստացար», «Էլ քեզ չեմ սիրում», «Ծաղիկներս ում նվիրեմ», «Պետք չէ սիրելիս, պետք չէ», «Մի գնա, մի գնա», «Դու նորից ես գալիս» երգերի ստեղծման փաստի ուժով համարվել է վերոնշյալ ստեղծագործությունների հեղինակը, ինչը հաստատվում է Հեղինակային իրավունքների պաշտպանության համամիութենական վարչության կողմից անցկացված փորձաքննություններով, ՀԽՍՀՄ Գրողների Միության Հեղինակային Իրավունքների Պաշտպանության Համամիութենական Պաշտպանության Վարչության` 1967թ.,1968թ., 1972թ., հեղինակի գրանցման թերթիկներիով, գործում առկա բազմաթիվ ամսագրերով և հոդվածներով, որոնք վկայում են այն մասին, որ հանրությունը 1960-ական թվականների սկզբներից վերոնշյալ երգերը ճանաչել է որպես Հասմիկ Մանասերյանի ստեղծագործություններ։

Դատարանի գնահատմամբ՝ հայցվոր Սեդրակ Հովհաննիսյանը չի ներկայացրել արժանահավատ ապացույցներ, որոնց առկայությամբ կհիմնավորեր իր կողմից վերոհիշյալ երգերի հեղինակ լինելու փաստը։ Հայցվորի կողմից ներկայացված 1995թ. լույս տեսած «Հայոց Աշխարհ» և 2010թ. «Մանուշակ աչքեր» վերնագրերով գրքերում որևէ նշում չկա վերոնշյալ ստեղծագործությունների մասին։ ՀՀ Մշակույթի Նախարարության «Հովհաննես Շահբազյանի անվան ժողովրդական ստեղծագործության կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի կողմից ինքնուս ստեղծագործող Սեդրակ Հովհաննիսյանին տրված տեղեկանքի համաձայն` ժողովրդական ստեղծագործության շտեմարանում պահպանվում է ստեղծագործողի 1970-1971թթ հանձնված թվով հինգ` «Սևծովյան ալիքներ», «Մանուշակ աչքեր», «Վերջին ժամ», «Հետ արի յար», «Սարի ծաղիկ» երգերը, որը նույնպես հաստատում է այն փաստը, որ հայցվորը չի հանդիսացել իր կողմից վկայակոչված ստեղծագործությունների հեղինակը և հետևաբար չի գրանցել դրանք:

Հեղինակ` Սոնա Մաշուրյան