Փաստ ինֆո

Քրոմիտներ պարունակող Շորժայի հանքավայրից, որը մի քանի տարի առաջ շահագործվում էր Սևանա լճի ափից մոտ 3 կմ հեռավորության վրա, քամին մանրացված հանքաքարի փոշին հասցնում էր լիճ: Հիմա հանքավայրը վերստին ուզում են շահագործել:

Գեղարքունիքի մարզի Շորժա գյուղում ս. թ. փետրվարի 22-ին, ժամը 10:00-ին տեղի են ունեցել ‹‹Գեգամետ պլյուս›› ընկերության կողմից Շորժայի մագնեզիումասիլիկատային ապարների և քրոմիտների հանքավայրի շահագործման նախագծի հասարակական լսումներ: Նշված միջոցառմանը մասնակցել են «Գեգամետ պլյուս» ընկերության, ՀՀ բնապահպանության նախարարության «Բնապահպանական փորձաքննություն» ՊՈԱԿ-ի ներկայացուցիչները, հասարակայնության ներկայացուցիչներ` հանձին «ԷկոԼուր» հասարակական կազմակերպության նախագահ Ինգա Զարաֆյանի և «Թռչկան» քաղաքացիական նախաձեռնության ներկայացուցիչ Լևոն Գալստյանի, ինչպես նաև տեղի սակավաթիվ բնակիչներ:

Հիշյալ ՀԿ-ի նախագահ Ինգա Զարաֆյանը մեզ հետ զրույցում հավաստեց, որ Շորժայի հանքավայրի շահագործման նախագծում Սևանա լճի վրա ազդեցության գնահատական չկա: Ըստ «Գեգամետ պլյուս» ընկերության երկրաբանության և հետազոտությունների դեպարտամենտի ղեկավար Շահեն Խաչատրյանի, նախագիծը քննարկման ներկայացնելու պատճառն այն է, որ իրենք 2011թ. վերահաշվարկել են 1962թ. հաստատված պաշարները, և ավելացել են ևս երկու տեսակի օգտակար հանածոներ` քրոմիտներն ու պլատինոիդները` պլատին, ոսկի և պալադիում: Դրա համար էլ ստիպված են եղել ներկայացնել բաց եղանակով երեք հանքի շահագործում նախատեսող նոր նախագիծ` այս անգամ արդեն մետաղների առկայությունը հաշվի առնելով:

Բաց հանքերն իրենց վերջնական եզրագծով պետք է գրավեն 0,8, 3,6 և 4,5 հա տարածքներ: Պաշտոնական տեղեկատվության համաձայն` առաջին բացհանքը պարունակում է 104 600 000 խմ, երկրորդ բաց հանքն իր մեջ ընդգրկում է 1 275 300 խմ, իսկ երրորդը` 1 253 100 խմ ծավալի օգտակար հանածոներ:

«Սևանա լճի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի (Սևանա լճի կենտրոնական, անմիջական և ոչ անմիջական ազդեցության գոտիներում գործունեության իրականացումը) ու, մասնավորապես, դրա 3-րդ կետի գ) ենթակետի համաձայն` Սևանա լճի անմիջական ազդեցության գոտում արգելվում է «հանքանյութեր վերամշակող օբյեկտների տեղաբաշխումը»:

Նույն օրենքի 8-րդ հոդվածի համաձայն` «Անմիջական ազդեցության գոտին ընդգրկում է կենտրոնական գոտու սահմաններից դուրս գտնվող ջրհավաք ավազանը` մինչև ջրբաժան, որտեղ ցանկացած գործունեություն ուղղակի կամ անուղղակի ճանապարհով ազդում է Սևանա լճի, նրա մեջ թափվող գետերի հիդրոֆիզիկական, հիդրոքիմիական, հիդրոկենսաբանական, սանիտարաթունաբանական, հիգիենիկ և այլ որակական ու քանակական ցուցանիշների վրա»:

Ընդգծենք, որ և հիշյալ բացհանքերը, և վերամշակող գործարանը, որը նախատեսվում է վերստին շահագործել հանքաքարի վերամշակման նպատակով, միանշանակ գտնվում են Սևանա լճի ջրահավաք ավազանում, ու ՀՀ բնապահպանության նախարարությունից սկսած մինչև վարչապետ` պետք է պատասխան տան, թե հիշյալ օրենքի 10-րդ հոդվածի 3-րդ կետի գ) ենթակետի իմպերատիվ պահանջի խախտմամբ Սևանա լճի ջրահավաք ավազանում ինչպե՞ս է տրվել հանքանյութեր վերամշակող ֆաբրիկայի կառուցման ու շահագործման թույլտվություն: Առանձնապես չենք զարմանա, եթե պարզվի, որ այստեղ իր դերակատարությունն է ունեցել «նորին մեծության» կոռուպցիան:

Ուշագրավ է, որ հիշյալ հասարակական լսումների ընթացքում «ԷկոԼուր» ՀԿ-ի նախագահ Ինգա Զարաֆյանի հարցին, թե ինչպե՞ս է պահպանվելու «Սևանա լճի մասին» ՀՀ օրենքը, եթե կա արտադրություն, ՀՀ բնապահպանության նախարարության «Բնապահպանության փորձաքննություն» ՊՈԱԿ-ի փորձագետ Կարինե Մովսիսյանը հետևյալ պատասխանն է տվել. «Հիմա ես արտադրամասի նախագիծը չեմ քննարկում, քննարկում եմ միայն հանքինը: Հիմա եթե դուք պետք է արտադրամասից խոսեք, ինչի է տեղադրված, ինչ է արված, ես դրան չեմ կարող պատասխանել»:

Հանքաքարը վերամշակող հիշյալ ֆաբրիկայում տեղադրված է հանքաքարը ջարդող, մանրացնող, ֆիզիկական եղանակով տեսակավորող մեծ սարք: Ըստ «Գեգամետ պլյուս» ընկերության երկրաբանության և հետազոտությունների դեպարտամենտի ղեկավար Շահեն Խաչատրյանի, հանքաքարը (մագնեզիումասիլիկատային ապարները, որոնց մեջ որ կան աքցեսոր քրոմի և պլատինոիդների մետաղներ), նախագծի համաձայն, մտցվում է այդ սարքի մեջ, ջարդվում, մանրացվում, նրա միջից գրավիտացիոն եղանակով անջատում են ինչ-որ մեջը կա, «Էն ինչ-որ մետաղները կան, բոլորը հանվելու են», իսկ մնացյալը` դատարկ դունիտը, որպես ցեմենտի արտադրության հավելանյութ, ուղարկվելու է Արարատի ցեմենտի գործարան:

Վերոնշյալից ակնհայտ է, որ անկախ հանքանյութի վերամշակման եղանակից` քիմիական թե ֆիզիկական (գրավիտացիոն եղանակով), խոսքը հանքանյութի վերամշակման մասին է, որը Սևանա լճի ջրահավաք ավազանում հիշյալ օրենքով միանշանակ արգելված է:

Ի. Զարաֆյանի տեղեկացմամբ` քրոմիտը և, ընդհանրապես, քրոմային միացությունները, ըստ էության, առաջին կարգի վտանգավոր մետաղների շարքում են: 2009-2010թթ., երբ դեռ դունիտ-պերիդոտիտային քրոմիտների հանքավայրի վերաբերյալ նախագիծն էր քննարկվում, ՀՀ ԳԱԱ Սևանա լճի փորձագիտական հանձնաժողովն առաջին անգամ բացասական եզրակացություն է տվել: Հետագայում հանձնաժողովը, կարծում ենք, հասկանալի, բայց անընդունելի պատճառով փոխել է իր եզրակացությունը: Այնուհանդերձ, հասարակական հատվածի կողմից բացասական կարծիք է ներկայացվել ՀՀ բնապահպանության նախարարություն և «Բնապահպանական փորձաքննություն» ՊՈԱԿ, որը, սակայն, անտեսվել է:

Որքան էլ հանքավայրի շահագործման ընթացքում փոշու տարածման դեմ միջոցառումներ իրականացվեն (թեև առանձին հարց է, թե իրականում կիրականացվե՞ն կամ ի՞նչ չափով), միևնույն է, տարբեր մետաղներ, թունավոր նյութեր պարունակող փոշու մի մասը քամու միջոցով տարածվելու է և, ի վերջո, Սևանա լճի ջրահավաք ավազանում իջնելու է երկրի մակերես, փոխանցվելու լճի ջրին, որով ոռոգվում է նաև Արարատյան դաշտը: Սա անթույլատրելի է` առավել ևս, եթե նկատի ունենանք, որ Սևանա լիճը Հայաստանի քաղցրահամ ջրի ամենախոշոր պաշարն է և նաև սերունդների սեփականությունը, անգնահատելի հարստությունը:

Հեղինակ` Արթուր Հովհաննիսյան