Փաստ ինֆո

«Pastinfo.am»-ը շարունակում է ներկայացնել հանրային պաշտպան, ՀՀ փաստաբանների պալատի Հանրային պաշտպանի գրասենյակի ղեկավարի տեղակալի պարտականությունները ժամանակավորապես կատարող  Ռոբերտ Դավթյանի դիտարկումները` քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծի վերաբերյալ: 

Հարց.- Որպես փաստաբան, ի՞նչ բացթողումներ եք նկատել ՀՀ քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծում:

Ռ.Դավթյան.- Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծից դուրս է մնացել, իմ կարծիքով, ևս մի կարևոր դրույթ: Դա պաշտպանի պարտադիր մասնակցության պայմաններից մեկն է: Ըստ նախագծի, առանձնապես ծանր հանցագործությունների համար մեղադրվող անձանց գործերով պաշտպանի մասնակցությունը պարտադիր է: Քրեական օրենսգրքի 19-րդ հոդվածի համաձայն` առանձնապես ծանր հանցագործություն է համարվում այն հանցանքը, որի համար նախատեսվում է 10 տարուց ավելի ազատազրկում: Սակայն, միաժամանակ, Քրեական օրենսգրքի` հանցանքների  և դատավճիռների համակցությամբ պատիժ նշանակելու հետ կապված վերջին փոփոխություններով նախատեսվում է, որ ծանր հանցագործությունների համակցության դեպքում  հնարավոր է պատժի նշանակում մինչև 25 տարի ազատազրկման ձևով, իսկ դատավճիռների համակցությամբ, հնարավոր է ազատազրկում մինչև 30 տարի: Տեսականորեն ստացվում է, որ, ասենք, 2-3 հատ ծանր հանցագործություններ կատարած   կամ դատավճիռների համակցությամբ մինչև 25 կամ 30 տարի տարի  ժամկետով ազատազրկման ենթակա անձը կարող է պաշտպան չունենալ: Անձը իրավիճակը չհասկանալով,  հետևանքները չկանխատեսելով, կարող է հրաժարվել պաշտպանից, ու վարույթ իրականացնող մարմինը կարող է ընդունել հրաժարումը եւ նրան պաշտպան չտրամադրվել: Նման վիճակը բացառելու համար, իմ կարծիքով, անհրաժեշտ է վերը նշված դեպքերում ապահովել պաշտպանի պարտադիր մասնակցությունը:

Բացի այդ, անհրաժեշտ է նախագծում ընդգրկել նոր դրույթ, որը կամրագրեր փաստաբանի կողմից իր պարտականությունները չկատարելու բավարար հիմքերը: Այսօրվա օրենսգրքով փաստաբանն իրավունք չունի հրաժարվել իր վստահորդից: Մինչդեռ լինում են նաև այսպիսի դեպքեր. վճարովի փաստաբանը մեղադրյալի հետ պայմանագիր է կնքում իրավաբանական օգնություն տրամադրելու մասին, և պայմանագրով նախատեսվում է որոշակի վճար ըստ որոշակի ժամկետների, ինչը նշանակում է, որ տվյալ անձնավորությունը պարտավոր է վճարել այդ փաստաբանին` պայմանագրով նախատեսված պարտականությունների կատարման համար: Փաստաբանը բարեխղճորեն կատարում է իր պարտականությունները, իսկ մեղադրյալը չի վճարում: Դա մենք պե՞տք է դիտենք իր պարտականությունների կատարումից փաստաբանի հրաժարվելու հիմք, թե ոչ: Ի՞նչ է` փաստաբանը պետք է ամիսներով աշխատի ու վարձատրություն չստանա՞… Հետո ի՞նչ անի, այդպիսի յուրաքանչյուր դեպքում գնա դիմի դատարան, դատարանո՞վ ստանա: Նոր օրենսգրքի նախագծում պարզապես պետք է ամրագրել, որ եթե մեղադրյալը վճարելու իր պայմանագրային պարտավորությունը չի կատարում, և փաստաբանը դա չի համարում հարգելի, ապա իրավունք պետք է ունենա դադարեցնել իր պարտականությունների կատարումը` վարույթ իրականացնող մարմնին պատշաճ կարգով իրազեկելուց հետո:

Կամ մեկ ուրիշ դրույթ. վարույթ իրականացնող մարմինն ի՞նչ եկամտային, գույքային կամ ծանր սոցիալական վիճակի մասին վկայող հանգամանքներ պետք է հիմք ընդունի` մեղադրյալին պետության միջոցների հաշվին իրավաբանական օգնություն տրամադրելու պահանջ ներկայացնելու համար: Դա որոշակիորեն կարգավորվում է ‹‹Փաստաբանության մասին›› ՀՀ օրենքով, բայց նախագծում ամրագրված չէ: Կամ` եթե մեղադրյալը ոչ ճիշտ տեղեկատվություն է տրամադրել իր վիճակի մասին ու այդ հանգամանքը պարզվել է որոշ ժամկետից հետո, հանրային պաշտպանը կարող է դադարեցնել իր պարտականությունների կատարումը:

Հարց. - Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքով նախատեսված են նաև համաձայնեցման վարույթ և համագործակցության վարույթ, ի՞նչ կարող եք ասել դրանց կապակցությամբ:

Ռ.Դավթյան.- Դրանք նոր հասկացություններ են, որոնք այժմ գործող օրենսգրքով նախատեսված չեն: Ողջունում եմ այդ նորամուծությունները, բայց դրանք շատ լուրջ քննարկման կարիք ունեն: Հետաքրքիր է, որ Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի հայեցակարգում նշված է համաձայնեցման վարույթի մասին, և, որքան հիշում եմ, որևէ խոսք չկա համագործակցության վարույթի մասին, բայց նախագծում առկա է նաև համագործակցության վարույթը: Այնուամենայնիվ, դա լավ է, որովհետև իրավապահ մարմինների աշխատանքը որոշակի իմաստով հեշտացնում է, ծանրաբեռնվածությունը, միջոցների ծախսերը նվազում են: Այդ երկու վարույթներն էլ կարող են կիրառվել մեղադրյալի միջնորդության հիման վրա: Սակայն պետք է նկատի ունենալ, որ նախագծի 17-րդ  հոդվածը ամրագրում է անմեղության կանխավարկածի սկզբունքը, ըստ որի, մեղադրյալը ոչ մի դեպքում պարտավոր չէ աջակցել վարույթ իրականացնող  մարմիններին՝ իրեն վերագրվող մեղքը հաստատելու, հիմնավորելու համար: Կարծես թե հակասություն է ստացվում. մեղադրյալը միջնորդում է, որ իր նկատմամբ կիրառվի համաձայնեցման վարույթ կամ համագործակցության վարույթ, սակայն օգտվելով 17-րդ հոդվածի դրույթներից, չի աջակցում վարույթ իրականացնող մարմնին: Եթե այդ ամենը կատարվում է մեղադրյալի  միջնորդության հիման վրա, ապա այդ դեպքում ինչո՞ւ անմեղության կանխավարկածի մեջ չնշել` բացառությամբ այն դեպքերի, երբ մեղադրյալը  միջնորդում է իր նկատմամբ կիրառել  համաձայնեցման կամ  համագործակցության վարույթ:

Հարց. - Նախագծի 19-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն, ստացվում է, որ վկան նույնպես իրավունք ունի անվճար, ավելի ճիշտ, պետական միջոցների հաշվին ստանալ փաստաբանի իրավաբանական օգնությունը: Ձեր կարծիքով, դա կնպաստի՞ առանձին իրավապահների կողմից կամայականությունների, ապօրինությունների նվազեցմանը, անձանց իրավունքների ոտնահարմանը:

Ռ.Դավթյան. - Կնպաստի, բայց պետք է նկատի ունենալ, որ անվճար իրավաբանական օգնություն մեր հանրապետությունում տրամադրում է հանրային պաշտպանի գրասենյակը: Նախագիծն այս տեսքով ընդունելու դեպքում եթե վկաներն էլ գան ու դիմեն մեզ, որպեսզի իրենց անվճար իրավաբանական օգնություն ապահովենք, դժվարանում եմ նույնիսկ պատկերացնել, թե ինչ վիճակում կհայտնվենք, որովհետև ուղղակի հնարավոր չի լինի փաստաբաններով ապահովել նման քանակի անձանց, բացի այդ, հնարավոր չի լինի ապահովել որակյալ իրավաբանական օգնություն: Դա բացարձակապես անհնար է:

Նշեմ նաև մեկ այլ շատ կարևոր խնդրի մասին: Ըստ նոր օրենսգրքի նախագծի, անձին որպես մեղադրյալ ներգրավելու որոշումը կայացնում է ոչ թե քննիչը, այլ դատախազը: Հայեցակարգում այս հարցի հետ կապված իմպերատիվ պահանջ է դրված, որ որպես մեղադրյալ ներգրավելու որոշումը պետք է կայացնի քննիչը, սակայն նախագծում նման որոշման կայացման իրավունքը վերապահված է դատախազին: Փորձենք վերլուծել այս վիճակը: Եթե որպես մեղադրյալ ներգրավելու որոշումը կայացնում է դատախազը, ապա ինչո՞ւ ինքը չի կազմում  մեղադրական եզրակացությունը, կամ ինչո՞ւ մեղադրական եզրակացությամբ գործը ստանալուց հետո ստուգում է, թե մեղադրանքը հիմնավո՞ր է, թե ոչ  և այլն: Այսինքն` ինքն իրեն է ստուգում: Կամ մեկ ուրիշ դեպք: Նախագծի 41-րդ հոդվածի 24-րդ կետով քննիչին իրավունք է վերապահված կարճելու քրեական վարույթը, այսինքն` կարող եմ ենթադրել, որ քննիչը կարող է կարճել այնպիսի քրեական վարույթ, որում կա դատախազի կողմից կայացված` որպես մեղադրյալ ներգրավելու որոշում:

Հարց. - Գործող օրենսգրքով թարգմանչի, փորձագետի կարճաժամկետ ձերբակալում նախատեսված չէ, նոր օրենսգրքի նախագծով նախատեսվում է: Դա ինչ-որ խնդիրներ կարո՞ղ է առաջացնել:

Ռ.Դավթյան. - Նախագծի 145-րդ հոդվածի 1-ին մասը նախատեսում է, որ վարույթի մասնավոր մասնակցի, բացառությամբ պաշտպանի և լիազոր ներկայացուցչի, ինչպես նաև վկայի, փորձագետի կամ թարգմանչի կողմից սույն օրենսգրքով նախատեսված պարտականությունների կատարումից չարամտորեն խուսափելու դեպքում, քննիչը դրանց կատարումն ապահովելու նպատակով կարող է որոշում կայացնել անձին ձերբակալելու մասին: Սա նոր դրույթ է և բավականին լուրջ քննարկման կարիք ունի, որովհետև, ընդունման դեպքում, քննիչը  կարողանալու է որոշում կայացնել` ձերբակալելու և փորձագետին, և թարգմանչին, և այլ մասնակիցների, որոնք կարող են քննիչի կանչով չգալ, չներկայանալ, ընդ որում նաև` տարբեր պատճառներով:

Հարց է առաջանում ոչ միայն կարճաժամկետ ձերբակալման հնարավորության, այլև հենց կարճաժամկետ ձերբակալման հետ կապված: Նույն հոդվածի 4-րդ մասը նախատեսում է, որ կարճաժամկետ ձերբակալումը չի կարող տևել ավելին, քան այն պարտականության կատարումը, որի ապահովման նպատակով ձերբակալվել է անձը, սակայն բոլոր դեպքերում ոչ ավելին, քան 12 ժամը: Այնուհանդերձ, հարց է առաջանում, թե, օրինակ, թարգմանիչը, ասենք, հնարավոր 2, 3 կամ 5 ժամի ընթացքում որտե՞ղ է պահվելու, քննիչի աշխատասենյակո՞ւմ է մնալու, միջանցքո՞ւմ, այնտեղ նրան հսկելու համար հատուկ մա՞րդ է նշանակվելու… Եվ եթե աշխատասենյակում, ապա այդ ընթացքում ինչպե՞ս է աշխատելու քննիչը: Կամ` հետաքննական մարմինը երեկոյան, քննիչի գնալուց հետո կարճաժամկետ ձերբակալել է փորձագետին: Որտե՞ղ է նա մնալու: Կարծում եմ, որ դա պրակտիկայում լուրջ խնդիրներ կարող է առաջացնել:

Հարցազրույցը` Արթուր Հովհաննիսյանի

Նախորդող հրապարակում`

Որ հնարավորինս անթերի լինի Քրեական դատավարության նոր օրենսգիրքը