Փաստ ինֆո

Եվրոպայի Խորհրդի Խորհրդարանական Վեհաժողովում (ԵԽԽՎ) Հայաստանի պատվիրակության ղեկավար Դավիթ Հարությունյանն իր տարակուսանքն է հայտնել ՀՀ նախագահական ընտրություններին ԵԽԽՎ դիտորդական առաքելության տարածած մամուլի հաղորդագրության բովանդակության կապակցությամբ:

Տիկին  Կարին Ուոլդսեթի գլխավորությած պատվիրակությունը Հայաստան էր ժամանել երկօրյա այցով` հունվարի 16-ին եւ հանդիպումներ ունեցել ինչպես երկրի ղեկավարության, այնպես էլ փետրվարի 18-ին կայանալիք նախագահական ընտրություններում առաջադրված հիմնական թեկնածուների ու խորհրդականական խմբակցությունների ղեկավարների, ԿԸՀ նախագահի ու քաղաքացիական հասարակության և ԶԼՄ ներկայացուցիչների հետ: Հունվարի 17-ին պատվիրակությունը տարածել էր մամուլի հաղորդագրություն, որի բովանդակությունն ցնցել է ԵԽԽՎ Հայաստանի պատվիրակության ղեկավարին, ով հունվարի 19-ին պաշտոնական նամակ է հղել Ուոլդսեթին եւ պատվիրակության անդամներին: Նամակի բնագրին  ամբողջությամբ կարող եք ծանոթանալ անգլերեն էջում, իսկ ստորեւ ներկայացնում ենք դրա համառոտ տարբերակը` հայերեն թարգմանությամբ.

«Ցնցված եմ Հայաստանում ԵԽԽՎ նախընտրական պատվիրակության մամլո հաղորդագրության ձևից ու բովանդակությունից և անհրաժեշտ համարեցի անդրադառնալ դրանում արտացոլված բոլոր երեք բացասական գնահատականներին:

Առաջինը՝ «պատվիրակության մտահոգության  առարկա են շարունակում մնալ ընտրացուցակների էական անճշտությունները»: 



Այս բացասական գնահատականը պատրաստվել էր նախապես՝ դեռևս ընտրացուցակների մշակման համար պատասխանատու հիմնական մարմնի՝ Ոստիկանության հետ պատվիրակության հանդիպումից առաջ. գրված մամլո հաղորդագրությունը հայերեն ու անգլերեն տարածվեց այդ հանդիպումից անմիջապես հետո:

Իրականում բացասական այդ գնահատականն արտատպված է Հայաստանում 2012 թվականի մայիսին կայացած խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ բարոնուհի Նիկոլսոնի գլխավորած պատվիրակության տխրահռչակ զեկույցից: 

Քանի որ մենք այդ զեկույցի պնդումները համարում էինք կեղծ, իսկ Հայաստանի իշխանությունների ողջամիտ բացատրություններն անտեսված էին մնում, 2012-ի խորհրդարանական ընտրություններից հետո մենք ԵԽԽՎ-ին հրավիրեցինք հետընտրական առաքելությամբ ստուգել ընտրացուցակների ճշգրտությունը:

Ցավոք, կազմակերպությունը չընդունեց մեր հրավերքը, սակայն որոշեց շարունակել ընթանալ նույն՝ ընտրացուցակների վերաբերյալ անհիմն ու կեղծ մեղադրանքներ անելու ճանապարհով: Թույլ տվեք կրկին անդրադառնալ այն «փաստերին», որոնք սովորաբար հիշատակվում են որպես մտահոգության առարկա:



Ա. 2011-2012 թվականներին տրամադրված անձնագրերի մեծ թիվը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ Հայաստանում ազգային անձնագրերը ներդրվել են երկու տասնամյակ առաջ՝ 1992 թվականին՝ գործողության 10 տարի ժամկետով: 



Բ. Նախորդ երկու ընտրությունների միջև ընկած ժամանակահատվածում ընտրողների թվի 157 հազարով ավելացումը ՝ չնայած ժողովրդագրական ցուցանիշների անկմանը, պայմանավորված է երեք հիմնական գործոններով. 1990-1994թթ. ժամանակահատվածում ծնվածների թիվը՝ մոտ 270 հազար, ովքեր ընտրական տարիքի են հասել, մեծ է մահացածների թվից (2008-2012թթ. մահացել է 142 հազար մարդ), երկքաղաքացիների թիվը կտրուկ (43800-ով) աճել է, ինչպես նաև անձնագիր ունեցողներին ներկայացվել է մշտական բնակության հասցեն նշելու առավել խիստ պահանջ, ինչը նախկինում չկար:

Ընտրացուցակների առնչությամբ նախկինում հիշատակված մի շարք մտահոգություններ, ինչպիսիք են միևնույն հասցեում գրանցված ընտրողների մեծ թիվը, քանդված ու երկրաշարժից տուժած կառույցներում գրանցված մարդիկ, 2012-ի խորհրդարանական ընտրություններից հետո իշխանությունների կողմից դիտարկվել  են ու հիմնականում լուծում ստացել:



Իհարկե, տեսականորեն որևէ երկիր չի կարող բացարձակապես ձերբազատվել ընտրացուցակներում առկա անճշտություններից: Այդուհանդերձ, Հայաստանի իշխանությունները դրանք ամենահնարավոր մակարդակում արել են: Բացի այդ, բավարար երաշխիքներ է տրամադրում օերնսդրությունը: Յուրաքանչյուր անձ ցանկացած պահի (անկախ ընտրություններից) կարող է ստուգել՝ թե արդյոք ինքը կամ մեկ այլ անձ ընդգրկվա՞ծ է ընտրացուցակում, թե՝ ոչ: 

Ընտրացուցակները հանրային ծանոթության համար քվեարկությունից 40 օր առաջ փակցվում են  ընտրատեղամասերում, դրանք հասանելի են նաև համացանցում՝ օգտագործողներին հարմար ցանկացած ձևաչափով: Ցանկացած անձ, կուսակցություն, հասարակական կազմակերպություն 35 օրվա ընթացքում հնարավորություն ունի անճշտությունը վերացնելու վարչական ընթացակարգ սկսելու դիմում ներկայացնել: Վերջնական ցուցակները հրապարակվում են յուրաքանչյուր ընտրությունից երկու օր առաջ, ու կրկին հասանելի պետք է լինեն ինտերնետում: 

Բացի այդ, 2013 թվականի հունվարի 9-ին Ոստիկանությունը ստեղծել է թեժ գիծ, որով կարելի է ընտրացուցակներում առկա անճշտությունների մասին ահազանգել: Մինչ մամլո հաղորդագրության հրապարակման պահը եղել է 22 ահազանգ, որոնցից ոչ մեկը կապված չէ անճշտությունների հետ, դրանցում միայն փորձագիտական խորհրդատվության խնդրանք է ներկայացվում:

Յուրաքանչյուր օբյեկտիվ դիտորդ ակնհայտորեն եզրակացության կգար, որ Հայաստանը, Վենետիկի հանձնաժողովի ու ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի ընտրողների ճշգրիտ գրանցման հարցով հանձնարարականներին հետևելով, տեսանելի առաջընթաց է գրանցել: Ես առանց որևէ կասկածի կարող եմ պնդել, որ Հայաստանի ընտրողների ռեգիստրը Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրների շարքում ամենաճշգրիտներից մեկն է:

Երկրորդ բացասական գնահատականը.
 «Լուրջ մտահոգության տեղիք է տալիս մասնավորապես այն որ հիմնական քաղաքական կուսակցությունները, որոնցից ակնկալվում էր, որ նախագահի թեկնածու կառաջադրեն, որոշեցին չանել դա՝ ընտրությունների նկատմամբ անվստահության պատճառով» և «պատվիրակությունը նաև նշեց, որ քվեարկությունից մեկ ամիս առաջ լայն հանրությունը հետաքրքրված չէ և վստահություն չունի ընտրական գործընթացի նկատմամբ»:



Սա վերաձևակերպված է բարոնուհի Նիկոլսոնի նախորդ չհիմնավորված զեկույցից: 
Անհրաժեշտ է ընդգծել, որ նախորդ խորհրդարանական ընտրություններին ներկա որոշ միջազգային դիտորդներ նշել էին, որ ընտրությունների նկատմամբ համընդհանուր անվստահություն չկա, ինչը հաստատվում է ընտրողների աննախադեպ՝ գրանցված բոլոր ընտրողների 62.8 տոկոսի մասնակցությամբ: Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրներում ընտրություններին մասնակցության համեմատական վերլուծությունը կարող էր օգնել՝ համապատասխան եզրակացություն անել:



Բացի այդ, այժմ ընտրություններին մարտահրավեր նետող քաղաքական կուսակցություններն ու դաշինքները («Բարգավաճ Հայաստան», ՀՅԴ, ՀԱԿ) ակտիվ մասնակցություն են ունեցել 2012 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում և խորհրդարանական տեղեր են ձեռք բերել: «Բարգավաճ Հայաստանը» ստացել է ընտրողների ձայների 30 տոկոսից ավելին և Ազգային ժողովում մեծությամբ երկրորդ խմբակցությունն ունի: ՀՅԴ-ն խորհրդարանական տեղեր ձեռք է բերել մի քանի անգամ, այդ թվում՝ 2012-ին: ՀԱԿ-ը վերջին ընտրություններում ստացել է ընտրողների ձայների 7 տոկոսից ավելին: 



Նախագահի երեք թեկնածուներ՝ Հրանտ Բագրատյանը (նախկին վարչապետ, «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ, Ազգային ժողովի պատգամավոր, ներկայացնում է նույն այդ ՀԱԿ խմբակցությունը), Պարույր Հայրիկյանը (նախկին խորհրդային այլախոհ, Խորհրդային Միությունում ժողովրդավարական շարժման հիմնադիրներից ու ակտիվ առաջնորդներից մեկը) և Րաֆֆի Հովհաննիսյանը (նախկին արտգործնախարար, խորհրդարանական «Ժառանգություն» կուսակցության առաջնորդը) առանցքային հասարակական ու քաղաքական գործիչներ են, այնպես որ այս ընտրությունները մրցակցային են, ինչպես նախորդ ընտրությունները: 

Ցավոք, պատվիրակությունը կամ չի ճշտել, կամ նախընտրել է չհիշատակել «նախագահի ակնկալվող թեկնածուների» բացատրություններն առ այն, թե ինչու նրանք որոշեցին չմասնակցել: Օրինակ, Հայաստանի առաջին նախագահը, ով ներկայումս Հայ ազգային կոնգրեսի (ՀԱԿ) առաջնորդն է, 2012 թվականի դեկտեմբերին հայտարարեց, որ ինքը չի պատրաստվում փետրվարին կայանալիք նախագահական ընտրություններում իշխանության վերադառնալու ևս մեկ փորձ անել՝ որոշման պատճառի համար հղում անելով իր տարիքին:

Երրորդ բացասական գնահատականը. 
«Դեռևս խառնաշփոթ է մնում արտերկրում ապրող հայերի ընտրական իրավունքի հարցը»: 


Կրկին՝ այս գաղափարը արտատպված է բարոնուհի Նիկոլսոնի անարդարացի զեկույցից: 
Թեև այս առաջարկը դիտորդական առաքելության լիազորությունների շրջանակից դուրս է, ես կանդրադառնամ դրա բովանդակությանը: Որպես ներքին քաղաքականության ուղղություն, Հայաստանը պատճառաբանված ընտրել է ազգային ընտրական իրավունքը միայն երկրի ներսում իրացնելու ուղին: Սա որևէ կերպ ընտրական իրավունքի խախտում չէ, իսկ այս հարցը գտնվում է ցանկացած պետության՝ ինքնուրույն որոշում կայացնելու իրավասությունների տիրույթում: Ինչ-որ պատճառներով, որոնց մասին կարելի է միայն ենթադրություն անել, այս փաստերը պատվիրակության կողմից մոռացության են մատնվել: 

Մամլո հաղորդագրության մեջ ասվում է. «Պատվիրակությունը ընդգծեց, որ պետք է վերականգնվի քաղաքացիների վստահությունը եւ թե  ընտրությունները ինչ կարևոր նշանակություն ունեն ժողովրդավարության զարգացման գործում»:

Միաժամանակ մամլո հաղորդագրությունը պարունակում է կեղծ մեղադրանքներ և արդարության ու բուն ընտրությունների բնույթի հետ կապված չափազանցված խնդիրներ, ինչն ազդում է ընտրությունների նկատմամբ հանրային վստահության ու հետաքրքրության վրա՝ դրանով իսկ խափանելով Հայաստանում ժողովրդավարական գործընթացները: 



Ես խորապես հավատում եմ, որ դիտորդական առաքելությունները պետք է իրականացվեն երկու կարևորագույն սկզբունքների խիստ կիրառմամբ՝ արդարություն և փաստական հիմքեր: Ցավոք, այս մամլո հաղորդագրությունը երկուսի առումով էլ տապալվել է: Վտանգի տակ է առնվել ԵԽԽՎ դիտորդական առաքելության հեղինակությունը: Սա իհարկե, դժգոհության տեղիք է տալիս, քանզի առաքելությունը, որ կոչված է պաշտպանել ու սատարել ժողովրդավարությունը, իրականում խափանում է այն:

Ես շատ եմ ցավում, որ նախընտրական այս հայտարարությունը տարածվեց դիտորդական մյուս խմբերի կողմից նախնական զեկույցների հրապարակումից առաջ, այդ թվում՝ ԺՀՄԻԳ-ի, որը Հայաստանում գործում է երկարաժամկետ հիմքով:

Ցավալի եմ համարում նաեւ այն, որ պատվիրակությունը  մինչև տարածելը հայ գործընկերներին չտրամադրեց տեքստի կրկնօրինակը, ինչը դիտորդական խմբերի դեպքում սովորական գործելակերպ է: 

Հաշվի առնելով առաջիկա ընտրություններին դիտորդական առաքելության գալուստը՝ ես պնդում եմ, որ հրատապ ուշադրություն պետք է դարձվի սպասվող առաքելության կողմից արդարության և փաստական բազա ունենալու սկզբունքների խիստ պահպանման հարցին, որպեսզի խուսափեն բարոնուհի Նիկոլսոնի տխրահռչակ զեկույցի հետագա կրկնությունից»: