Փաստ ինֆո

Խարդախներից և խարդախությունից կարելի է խուսափել

Դեկտեմբերի 8-ին տեղեկացրինք առանձնապես խոշոր չափերի խարդախության հերթական գործի մասին: ՀՀ հատուկ քննչական ծառայության հայտնած տեղեկատվության համաձան` ընդամենը երկու հոգու կատարած խարդախության հետևանքով 258 հոգի քրեական գործով ճանաչվել են տուժող, իսկ հափշտակված գումարի չափը գերազանցում է 10 մլրդ դրամը:

Հայաստանում խարդախությունը, ցավոք, գնալով ավելի մեծ տարածում է ստանում: Թեև նշված աճն արտահայտվում է նաև պաշտոնական վիճակագրությամբ (2012 թ. առաջին կիսամյակին խարդախությամբ սեփականության դեմ ուղղված հանցագործությունների թիվը նախորդ տարվա նույն ժամանակամիջոցի համեմատ աճել է 53-ով), սակայն առավելապես նկատի ունենք պաշտոնապես չգրանցված դեպքերը, որոնց վերաբերյալ տեղեկությունները վերջին տարիներին առավել հաճախ ենք լսում:

Խաբեությամբ դիմացինին հարստահարելը կամ սեփական պարտավորությունների կատարումից խուսափելը շատ մարդկանց համար դարձել է կենսակերպ: Ոմանք այս գործում նույնիսկ այնքան են հմտացել, որ դարձել են ‹‹քցելաբանական գիտությունների դոկտոր››, խաբեությունն էլ ‹‹մասնագիտական գործիք››`գումար և նյութական այլ արժեքներ ձեռքբերելու կամ դրանց հետ կապված իրենց պարտավորությունները չկատարելու նպատակով:

Խարդախության շատ դեպքեր պաշտոնական վիճակագրությունից դուրս են մնում, որովհետև տուժողներից ոմանք, հատկապես եթե տղամարդիկ են, իրավապահ մարմիններին չեն դիմում ամաչելու պատճառով. ախր չէ՞ որ ինչ-որ մեկը կարողացել է իրենց խաբելով, հիմարացնելով, գումարներ հափշտակել: Ուրիշները չեն դիմում, քանի որ տուժել են իրենց ազգականի, բարեկամի կողմից, մտածում են` ախր մարդուն կբռնեն, կտանեն-կնստեցնեն, ազգուտակի մեջ խայտառակ կլինենք, կասեն վատություն արին:

Քիչ չեն նաև խարդախությամբ շորթված գումարի ոչ մեծ չափի պատճառով իրավապահներին չդիմողները, մտածում են` չարժի այդ գումարի համար ոստիկանություն, հետո էլ դատարան գնալ-գալ, այդքան թղթեր գրել-ստորագրել: Կան մարդիկ էլ, որ դեռ չեն կորցնում համոզելով, խաթրով գումարը հետ ստանալու կամ դիմացինի ստանձնած պարտավորության կատարման հույսը, շարունակաբար, խոստումից խոստում հավատում են նրան: Ուշագրավ է, որ բոլոր չափահաս մարդիկ լսել են խարդախության մասին, գիտեն ինչ բան է դա, բայց, չնայած դրան, ոմանք խաբվում են:

Ըստ ՀՀ ոստիկանության, գոյություն ունեն դիմացինին խաբելու, թյուրիմացության մեջ գցելու տարբեր մեթոդներ: Խաբեության գործիք կարող է դառնալ ամեն ինչ` ցանկացած փաստարկ, առարկա, երևույթ: Թեև խաբելու հիմնական միջոցը խոսքն է, սակայն բազմաթիվ այլ նպաստող պայմաններ կան, որոնք սուտը դարձնում են իրականին առավել մոտ: Խարդախներից շատերը մեծ ուշադրություն են դարձնում իրենց հագուստին, քանի որ մարդիկ անծանոթի մասին հաճախ կարծիք են կազմում հենց նրա հագուկապից ելնելով: Բացի այդ, շքեղ կամ թանկարժեք հագուկապն ընդգծում է անձի սոցիալական կարգավիճակը, և ոմանց պատկառանք ու վստահություն ներշնչում այդպիսի հագուկապով մարդու նկատմամբ:

Սովորական հագուստից բացի, կա նաև որոշակի մասնագիտությունների ներկայացուցիչներին (դատախազներին, ոստիկաններին, մաքսավորներին, ԴԱՀԿ աշխատակիցներին, օդաչուներին և այլոց) հատուկ հանդերձանք, որի առկայությունը յուրօրինակ այցեքարտ է: Խարդախները վստահություն ներշնչելու համար հաճախ են հանդերձավորվում այդպիսի հագուստներով, իսկ նրանց դյուրահավատ զոհերը ամաչում կամ մոռանում են դիմացինից պահանջել ինքնությունը հաստատող փաստաթուղթ:

Խարդախի համար միայն համազգեստը կամ թանկարժեք, տպավորիչ զգեստը, իհարկե, բավարար չէ, դրա համար էլ նա խոսքով և որոշակի գործողություններով ամրապնդում է ձեռք բերված նախնական վստահությունը: Այս նպատակով գործադրվում են ժպտերեսությունը, կիրթ պահվածքը, հարուստ բառապաշարը և այլ միջոցներ: Բացի այդ, փորձառու խարդախները կիրառում են նաև հոգեբաններին ծանոթ հպման մեթոդը, երբ զրուցակցին ‹‹պատահաբար›› դիպչելով, վերջինիս մոտ դիմացինի նկատմամբ մտերիմ վերաբերմունք են առաջացնում, ամեն անգամ իրենց զոհին հանդիպելիս, բարևում են պինդ ձեռքսեղմումով, ինչը միշտ խորհրդանշել է ազնվություն, անկեղծություն ու վստահություն:

Որոշ խարդախներ վստահություն ներշնչելու համար նախընտրում են իրենց զոհի հետ ‹‹սեղան նստել››: Այս մարտավարության` հաջողություն ապահովող կողմերից մեկն էլ ալկոհոլի ազդեցությունն է, որն, իր հերթին, նվազեցնում է զոհի զգոնությունը: Խարդախները որպես ‹‹զենք›› օգտագործում են նաև սեռային առանձնահատկությունները: Գրավիչ կնոջ համար դժվար չէ տղամարդու ուշադրությունը կամ զգոնությունը շեղել. բնազդային ռեֆլեքսները հաճախ մթագնում են ուժեղ սեռի վերլուծական միտքը:

Ոստիկանությունն ուշադրություն է հրավիրում նաև այն հանգամանքի վրա, որ խարդախներն իրենց զոհերին թակարդը գցելու համար տարբեր ‹‹լեգենդներ›› են հորինում: Լեգենդի բովանդակությունը պայմանավորված է լինում զոհին բնորոշ առանձնահատկություններով: Խորամանկ խարդախները վստահություն ներշնչելու համար նախընտրում են միամիտ ու պարզ մարդու տպավորություն ստեղծել` այդպիսով բթացնելով զոհի զգոնությունը: Երբեմն խարդախներն օգտվում են նաև զոհի հոգեբանական և ֆիզիոլոգիական վիճակից. հիվանդ, հոգնած, հուզված մարդկանց զգոնությունը հաճախ բավականին թուլացած է լինում, ինչից էլ նրանք օգտվում են: Բացի այդ, խարդախներն իրենց զոհի ուշադրությունը շեղելու համար, այն միտումնավոր կենտրոնացնում են ինչ-որ առարկայի կամ երևույթի վրա, կամ դիմացինին ներգրավում տեղեկատվության ահռելի հոսքի մեջ:

Մեր օրերում խարդախները առավել հաճախ ներկայանում են ‹‹գործ հարթողի›› կամ ‹‹գործ սարքողի›› դերում: Այդպիսի դեպքերում մարդիկ, որպես կանոն, խարդախության զոհ են դառնում, երբ փորձում են շրջանցել օրենքը և իրենց համար ցանկալի գործարքն իրականացնել այլ ճանապարհով: Անծանոթ միջնորդների ծառայություններից օգտվելիս ընդհանրապես անհրաժեշտ է պարզաբանել ու ճշգրտել գործարքի բոլոր մանրամասները, քանի որ նման դեպքերում մեծ է խարդավանքը բացահայտելու հավանականությունը: Փորձը վկայում է, որ որոշ գումարի խնայողության համար չարժե կարևոր գործարքները վստահել անծանոթների, որոնք ամեն պահի կարող են ձեր գումարների հետ անհետանալ: Լավագույն տարբերակը մասնագիտական կազմակերպություններին վստահելն է, սակայն այս դեպքում էլ անհրաժեշտ է ճիշտ ընտրություն կատարել ու խուսափել մեկ-երկու աշխատակից ունեցող և կասկածելի աշխարհագրությամբ սակավ հայտնի ընկերություններից:

Արթուր Հովհաննիսյան