Փաստ ինֆո

Հայաստանում արտադրվող երշիկեղենի շուկայում ՀՀ տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական (ՏՄՊՊ) հանձնաժողովի վերջին բացահայտումները, որոնց մասին տեղեկատվությունը հանձնաժողովը հրապարակեց երեկ, չգիտեմ ում ինչ չափով, բայց ինձ ընդհանրապես չզարմացրեցին: Հոգեբանորեն արդեն վարժվել եմ, որ ՀՀ-ում, ուր տնտեսական տարատեսակ հանցախմբեր են գործում` դեղերի մաֆիա, հացի մաֆիա և այլն, գրեթե ամեն ինչ հնարավոր է:

Բնավ չեմ զարմանա նույնիսկ այն դեպքում, եթե նույն հանձնաժողովը մի օր հանկարծ բացահայտի, հայտարարի, որ երշիկեղենում շան միս է հայտնաբերել: Դե, գոմեշն էլ է կենդանի, շունն էլ:

Երշիկեղեն արտադրողներից ոմանք գուցե առարկեն, թե այս ի՞նչ եք ասում, գոմեշի միսը կարելի է երշիկեղենում օգտագործել, շան միսը չի կարելի, գուցե փորձեն հավատացնել, թե պապայի արև, մենք այդպիսի բան չենք անում: Բայց, ինչ արած, ես արդեն չեմ հավատում, նշված շուկայի անբարեխիղճ արտադրողներն իմ հավատը, ցավոք, սասանել են: Եվ հետո` ի՞նչ իմանամ, որ այս երկրում շան մսի օգտագործումը երշիկեղենի մեջ պաշտոնապես, այսինքն` գոնե փաստաթղթերով անթույլատրելի է, հակառակը` ՏՄՊՊ հանձնաժողովն ինքը երեկ պաշտոնապես հայտարարեց, որ «մսամթերքի տեխնիկական կանոնակարգով սահմանված չէ, թե… որոշակի ինչ բաղադրիչներ են անթույլատրելի»:

Կամ` այդ ի՞նչ է, երշիկեղենում, և նույնիսկ երեխաների համար նախատեսված «Մանկական» անվանումով երշիկներում գերշահույթ ստանալու (արտադրանքի քաշի ավելացման) և երշիկեղենին գրավչություն տալու նպատակով համային և գունային մեծաքանակ հավելանյութերի օգտագործումը կարելի՞ է, որ երշիկեղեն արտադրողներից ոմանք օգտագործել և, ամենայն հավանականությամբ, այս պահին էլ դեռ օգտագործում են: Օգտագործել են (ընդ որում, երշիկեղենի մակնշման մեջ այդ մասին բառ անգամ չնշելով), թեև երեխաների համար նախատեսված երշիկներում նշված մեծաքանակ հավելանյութերի օգտագործումը, ՏՄՊՊ հանձնաժովի նախագահ Արտակ Շաբոյանի հավաստմամբ, բավականին լուրջ խնդիրներ է առաջացնում: Հիմա, երբ ՏՄՊՊ հանձնաժողովը բացահայտել, արձանագրել և ապացուցել է այդ փաստը, ինչպե՞ս չհարցնել` լավ, այդ մարդիկ կամ արտադրողները խիղճը լրի՞վ են կորցրել...

Իհարկե, չափից մեծ քանակի հավելանյութերի օգտագործումը սննդում, այդ թվում նաև երշիկեղենում չի կարելի, դա վտանգավոր է մարդու առողջության համար ընդհանրապես, իսկ երեխաների առողջության համար հատկապես, քանի որ նրանց օրգանիզմը և ձևավորման փուլում է գտնվում, և մեծահասակների օրգանիզմի համեմատ, թույլ և առավել խոցելի է: Հետևաբար դեռ հարց է` երշիկեղենում շան մսի օգտագործո՞ւմն է ավելի վտանգավոր, թե տարբեր հավելանյութերի մեծաքանակ օգտագործումը:

ՏՄՊՊ հանձնաժողովն իր այսօրվա նիստում ակնարկեց, որ շուկային հասցված վնասը մեծ է եղել, ցավոք, խոսք չեղավ սպառողների առողջությանը պատճառված վնասի մասին, որը քննել-պարզելն ու թվերով, փաստերով ներկայացնելը պետական այլ կառույցների` ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության սննդամթերքի անվտանգության պետական ծառայության և առողջապահության նախարարության խնդիրն է:

Ընդգծենք, որ երշիկեղենի շուկայում ՏՄՊՊ հանձնաժողովի բացահայտած ահավոր վիճակը նախևառաջ ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության սննդամթերքի անվտանգության պետական ծառայության և նրա պետի խայտառակ անգործության հետևանքն է: Եթե նկատի ունենանք նշված ծառայության մի շարք պաշտոնյաների հետ կապված վերջին շրջանի կոռուպցիոն սկանդալները, բացառված չէ, որ այդ անգործությունը պայմանավորված լինի երշիկեղենի շուկայում առկա վիճակը ծառայության առանձին աշխատակիցների կողմից կոռուպցիոն դրդապատճառներով չտեսնելու տալով, այսինքն` առկա խախտումներին պաշտոնապես ընթացք չտալով:

ՏՄՊՊ հանձնաժողովը «լայնածավալ ուսումնասիրություն է իրականացրել մսամթերքի արտադրության և իրացման ոլորտում»: Նկատենք, որ մեջբերված տեղեկատվությունը դեռ չի նշանակում, թե հանձնաժողովի կողմից Հայաստանում երշիկեղեն արտադրող բոլոր տնտեսվարողների արտադրանքներն են ուսումնասիրվել, այնպես որ, չի տրված որևէ երաշխիք, որ այլ ընկերությունների արտադրած երշիկեղենում չկան սոյայի ալյուր, օսլա, մեծաքանակ նիտրիտներ, ֆոսֆատներ և այլ նյութեր:

- Շատ երշիկների վրա նշվում է, թե երշիկներն արտադրված են տավարի մսից, սակայն ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ երշիկների արտադրության մեջ մեծ քանակությամբ օգտագործվում է ներմուծված խոզի և հավի սառեցված միս, և դրա վերաբերյալ համապատասխան տեղեկատվություն չի ներկայացվում սպառողներին,- ՏՄՊՊ հանձնաժողովի նիստում ասաց հանձնաժողովի նախագահ Արտակ Շաբոյանը:- Բացի այդ, երշիկների արտադրության ժամանակ մեծ քանակությամբ ճարպ է օգտագործվում, որի վերաբերյալ նույնպես համապատասխան նշումներ չեն կատարվում: Օգտագործվում են նաև սոյա, ալյուր, կաթի փոշի, օսլա, տարբեր գունային և համային հավելումներ, ու դարձյալ համապատասխան տեղեկատվություն սպառողներին չի ներկայացվում և սպառողները տեղյակ չեն լինում դրա վերաբերյալ: Ինչ վերաբերում է սոյային, ապա մեր ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ բավականին մեծ քանակությամբ է սոյա օգտագործվում, և սոյան խառնվելով ջրի հետ, վերածվում է պինդ նյութի և լրացուցիչ զանգված է ապահովում երշիկի արտադրության ժամանակ: Դրանով է նաև բացատրվում, որ մենք բազմաթիվ դեպքեր ենք բացահայտել, երբ երշիկի մեջ օգտագործված մսի քանակությունը կազմում է 16%, 17%, որը, բնականաբար, բավականին քիչ քանակություն է:

Անդրադառնանք հենց սոյայի խնդրին: Հայաստան ներկրվող և, ընդհանրապես, երշիկեղենում օգտագործվող սոյան, միգուցե չնչին բացառությամբ, գենետիկորեն փոփոխված է, ինչը նույնպես, ըստ բազմաթիվ, այդ թվում նաև հեղինակավոր մասնագետների ու գիտնականների, սպառնալիք է մարդու առողջության համար` տեղիք է տալիս ալերգիաների, օրգանիզմն ավելի խոցելի է դառնում և այլն: Էլ ավելի մտահոգիչ է, որ դրանք գենետիկորեն փոփոխված (գենմոդիֆիկացված) կենդանական և բուսական օրգանիզմները նման են յուրօրինակ դանդաղ գործողության ականների, որոնց բացասական ազդեցությունը սպասվում է սերունդների վրա: Բոլոր դեպքերում, եթե սննդամթերքում օգտագործվել է, առկա է գենետիկորեն փոփոխված օրգանիզմ, արտադրողը, ՀՀ օրենսդրության համաձայն, պարտավոր է այդ մասին տեղեկացնել սննդամթերքի մակնշման մեջ, որպեսզի սպառողն իմանալով այդ մասին, ինքը որոշի` գնե՞լ, թե չգնել այն:

Երշիկեղենի առնվազն երկու տասնյակ արտադրողի կողմից այդ մասին չի նշվել, նույնիսկ սոյայի օգտագործման մասին չի նշվել, և գրեթե կասկած չունենք, որ այլ արտադրողներ նույնպես այդպես են վարվում:

Հանձնաժողովն էլ, թեև Հայաստանում արդեն կա սոյայի գենետիկորեն ձևափոխված լինել-չլինելու հարցը որոշող լաբորատորիա, հիշյալ ընկերությունների արտադրած երշիկեղենը լաբորատոր փորձաքննության չի ներկայացրել, քանի որ, ըստ հանձնաժողովի վերահսկողության վարչության պետ Արտեմ Հովհաննիսյանի, ուսումնասիրության ծավալը շատ մեծ է եղել, ֆիզիկապես դրա հնարավորությունը չեն ունեցել: Ընդգծենք, որ դա արդեն պետք է պարզի սննդամթերքի անվտանգության պետական ծառայությունը, որը, սակայն, շատ սպառողների մոտ իր վստահությունն արդեն կորցրել է:

Ինչպես հավաստեցին հանձնաժողովի աշխատակազմից, բոլոր տնտեսվարողների («Մուշ», «Ա. Բիլյան», «Առ Դելիկատես», «Նատֆուդ», «Ջրվեժի մսամթերքի կոմբինատ», «Մարիլա», «Բաբիկ 90», «Էրեբունի աստղ», «Հայր և որդի Գալստյաններ», «Երեմկա», «Էլիտ Պրոդ», «Ա. Շիրվանյան և ընկերներ», «Արտյոմ և Հրայր եղբայրներ», «Լումա», «Կարինե և Նարինե», «Նեպտուն Մար», «Սոս 97», «Տիրան Ղազարյան», «Գայան Ջամե», «Բարի արագիլ» ընկերություններ և «Արթուր Հակոբյան» ԱՁ) հետ լսումներ անցկացվել են, նրանցից պահանջել են բացատրություններ, սակայն մեծամասնության բացատրությունը եղել է այն, որ չեն իմացել օրենքը, որոշներն էլ պատճառաբանել են, թե մակնշման մեջ օրենքով պահանջվող տեղեկատվութունը չնշելը տեխնիկական խնդիրներից է բխում, տպագրական խնդիրներ են լինում:

Վերոնշյալ բացատրությունները, հատկապես դրանցից երկրորդը, անարժանահավատ են և նույնիսկ անհեթեթ. ի՞նչ է, ցանկացան երշիկեղենի մակնշման մեջ նշել, որ այն սոյա, նիտրիտներ, ֆոսֆատներ է պարունակում, տպագրական սարքը չնշե՞ց… Ի դեպ, հիշյալ բոլոր տնտեսվարողներն էլ հանձնաժողովի կողմից տեղեկացվել էին, որ երեկ իրենց վերաբերյալ որոշում է կայացվելու, սակայն նրանց մի մասի ներկայացուցիչները չէին եկել, մի քանիսի ներկայացուցիչներն էլ թեև եկել էին, սակայն հանձնաժողովի շենքում լրագրողներ ու տեսախցիկներ տեսնելով, շտապեցին հեռանալ:

Արթուր Հովհաննիսյան