Փաստ ինֆո

Փորձագիտությունը կարող է օգնել ինչպես հանցագործության բացահայտմանը, այնպես էլ անմեղության ապացուցմանը: Մենք փորձում ենք հասնել նրան, որ փորձագիտությունը լինի ապացուցելի, արժանահավատ: Շատ կարևոր է, որ դատարանում փորձագետները կարողանան ապացուցել իրենց փորձագիտական եզրակացությունների արժանահավատությունը: «Pastinfo.am»-ի թղթակցի հետ զրույցում նշեց Փորձաքննությունների ազգային բյուրոյի տնօրեն Արտաշես Ջավադյանը:

Տարիների ընթացքում երկրի խոշորագույն դատափորձագիտական կենտրոնը դարձած բյուրոն ստեղծվել է յոթ տարի առաջ` 2005 թ., իրավապահ ոլորտում դեռևս 2001 թ. կնքված հայ–ամերիկյան միջկառավարական ծրագրի շրջանակներում: Ծրագրի նպատակը անդրազգային հանցավորության դեմ պայքարն է:

Արտաշես Ջավադյանի խոսքով՝ կենտրոնն ստեղծելիս առաջնահերթ ուշադրություն է դարձվել անդրազգային հանցավորության դեմ պայքարում առաջնահերթ նշանակություն ունեցող մի շարք փորձագիտական տեսակներին: Դրանք են նյութագիտական հետազոտությունները` թմրամիջոցների, հոգեմետ միջոցների, թույների, զենք-զինամթերքի փորձաքննությունը, հետքաբանությունը (մատնահետքերը ներառյալ), համակարգչային փորձաքննությունները և այլն: Կարևոր ուղղություններից է նաև տոքսիկոլոգիան: ԱՄՆ-ի կառավարության աջակցությամբ ձեռք բերված ժամանակակից սարքավորումների, ուսուցողական փոխադարձ այցերի շնորհիվ հնարավոր է եղել բարձրորակ փորձագետներ նախապատրաստել նշված ուղղություններով:

Գործունեության այս յոթ տարիներին բյուրոն ընդլայնել է իր ուղղությունները, փորձաքննություններ են իրականացնում ոչ միայն անդրազգային հանցավորության վերաբերյալ, այլև զուտ մեր երկրին բնորոշ ուղղություններով: Դրանք են` ավտոտեխնիկական, հոգեբանական, ֆինանսատնտեսագիտական, հաշվապահական, շինարարատեխնիկական և այլն:

Դատական փորձաքննություններից բացի, բյուրոյում իրականացվում են նաև արտադատարանային փորձաքննություններ` պայմանագրային եղանակով:

Բյուրոյի տնօրենի խոսքով՝ ոչ դատական փորձաքննությունն ընդունված է ամբողջ աշխարհում, կարևոր լծակ է` ցանկացած գործում ճշմարտության բացահայտման համար: Այս դեպքում բյուրոյի ծառայություններից օգտվում են անհատ քաղաքացիները, տնտեսական գործունեությամբ զբաղվող սուբյեկտները և այլք։ Քաղաքացիներն իրենց իրավունքները պաշտպանելու նպատակով պայմանագրային հիմունքներով ստանում են անհրաժեշտ փորձագիտական եզրակացություններ։

Քանի որ փորձաքննությունը գիտագործնական գործունեության տեսակ է, այդ պատճառով բյուրոյի յուրաքանչյուր բաժնում գիտական և գործնական աշխատանքների համադրմամբ փորձաքննություններ են կատարվում 28 ուղղություններով՝ ձեռագրաբանական, փաստաթղթաբանական, հեղինակային, ֆոտոտեխնիկական, դիմանկարային, տեսա և աուդիոձայնագրառման, հետքաբանական, ձգաբանական, պայթյունատեխնիկական, նյութագիտական, սննդային, կենսաբանական (հողագիտական), հրդեհատեխնիկական, շինարարատեխնիկական, ճանապարհատրանսպորտային պատահարների հանգամանքների, տրանսպորտային միջոցների տեխնիկական վիճակի, տրանսպորտային հետքաբանական, տնտեսագիտական, ապրանքագիտական, համակարգչա-տեխնիկական, մշակութային արժեքների, հոգեբանական (այդ շրջանակներում նաև հոգեբանա-լինգվիստիկական), դատաբժշկական (նաև կենսաբանական հետքերի), դատաքիմիական (տոքսիկոլոգիական) և այլն։

Բյուրոն սերտորեն համագործակցում է ակադեմիական մի շարք առաջավոր գիտական կենտրոնների և ինստիտուտների հետ։ Սերտ համագործակցություն կա նաև ՀՀ գլխավոր դատախազության, ՀՀ ոստիկանության, ռազմական ոստիկանության և այլ գերատեսչությունների համապատասխան կառույցների ու ծառայությունների հետ: Համագործակցությունն ընդգրկում է ինչպես դատական քրեագիտական փորձաքննությունների ոլորտները, այնպես էլ բյուրոյի կազմում ստեղծված կիրառական քրեաբանության կենտրոնի գործունեության հետ կապված՝ հանցագործություններ ծնող պայմանների և պատճառների ուսումնասիրության խնդիրները։

Փորձաքննությունների ազգային բյուրոն ծավալում է նաև ուսումնակրթական համագործակցություն։ Փորձաքննություն նշանակելու լիազորություն ունեցող անձանց համար կառավարության սահմանած պետպատվերի շրջանակներում իրավասու տարբեր մարմինների աշխատակիցներ վերապատրաստվում են բյուրոյում:

«Դասընթացները նվիրված են լինում փորձագիտական գործունեության արդի խնդիրներին: Դասընթացներին մասնակցում են քննիչներ, հետաքննության մարմինների աշխատակիցներ, իրավասու անձիք, ովքեր անմիջականորեն ելակետային տվյալներ հավաքելու և փորձաքննություն նշանակելու լիազորություն ունեն»,- նշեց Ա. Ջավադյանը:

Փորձաքննությունների ազգային բյուրոն, որպես երկրի խոշորագույն քրեափորձագիտական կառույց, իր կազմում մի շատ կարևոր կենտրոն ունի, որը կոչվում է քրեաբանության կիրառական հիմնախնդիրների կենտրոն, որն զբաղվում է մի շարք հանցավորության տեսակներ ծնող պատճառների և պայմանների ուսումնասիրությամբ և համապատասխան առաջարկություններ ներկայացնում իրավասու մարմիներին և կառույցներին:

Վերջերս կենտրոնն սկսել է համագործակցել գիտահետազոտական բնագավառում Քեմբրիջի համալսարանի Քրեաբանության ինստիտուտի հետ:

«Կենտրոնը լուրջ հետազոտություններ է իրականացրել անչափահասների հանցավորության, բռնի ուժի գործադրմամբ կատարված հանցագորությունների, զինվորական հանցագործությունների, դրանց պատճառների ու պայմանների ուսումնասիրման վերաբերյալ: Այդ ուսումնասիրություններն առաջարկությունների հետ ներկայացվել են պատկան մարմիններին»,- նշեց Ա. Ջավադյանը:

Հայաստանի «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ը դարձել է Դատափորձագիտական ինստիտուտների եվրոպական ցանցի (ENFSI- European Network of Forensic Science Institutes) լիիրավ անդամ: Սա, ըստ տնօրենի, հնարավորություն է տալիս դատափորձագիտական բնագավառում ընդլայնել համագործակցության հնարավորությունները եվրոպական այլ դատափորձագիտական կազմակերպությունների հետ, իրականացնել տվյալների և փորձի փոխանակում, ներգրավել նոր գիտահետազոտական ծրագրերում, ձեռքբերել նոր գիտամեթոդական ձեռնարկներ և այլն:

Մոտ ժամանակներս բյուրոյում պատրաստվում են ներդնել ԴՆԹ նույնականացման (դատագենետիկական) փորձաքննության տեսակը, ինչը մի քանի անգամ մեծացնում է հանցագործությունների բացահայտման հնարավորությունները, ընդլայնում քննության ապացուցողական բազան։ Ծրագրվում է նաև գործունեություն ծավալել նոր ուղղություններով, ինչպիսիք են օրինակ՝ անտեսանելի հետքերի հայտնաբերումն ու հետազննությունը, անտրոպոլոգիական, հնէաբանական փորձաքննությունները և այլն:

«Աշխատում ենք ուժային բոլոր կառույցների հետ, բայց միաժամանակ պահպանում ենք անկախությունը: Շատ հետազոտություններ ենք համատեղ իրականացնում, բայց՝ քրեաբանական մեթոդներով՝ ակտիվ դիրքորոշում ունենալով պատճառները հետազոտելու առումով»,- եզրափակեց բյուրոյի տնօրենը: